ADA ÇAYI- Savia Sp.
Adıyla müsemma olan bu bitki tüm dünyada tanınmaktadır. Türkçe adı olan ada çayı ismi ilk bulunduğu yeri işaret etse de; Bozkırlarda, düzlüklerde ve hatta mahalle aralarında bile yetişmektedir.
Ballı baba giller familyasından çok yıllık çalımsı veya otsu bitkilerdir. Dünyada 900 türü bulunmaktaymış. Ülkemizde ise yaklaşık 90 türü varmış. Yöremizde ise yaklaşık 8-10 türü bulunduğu bilinmektedir.
Morumsu yeşilimsi veya beyaz çiçekleri olur. Ticari değeri yüksek olan Acı elma veya elma çalısı olarak tanınan Salvia Furticosa türünün pembe çiçekleri vardır. Yöremizde pek çok bulunan ve aroması oldukça hafif olan Salvia Cryephantha türü Nevşehir-Gülşehir karayolunda doğal güzelllklerini sergilemektedir. Harika bir peyzaj bitkisi de ola bilir. Bu bitkinin çiçekleri yeşil-sarı olup görsel albenisi oldukça yüksektir.
Acı elma veya elma çalısı olarak tanınan Salvia Furticosa. 350 Evler, Hızarcı mevkii, sekili Küçük dağ. Dedeoğlu arşivi.
Salvia Cryephantha. Mazıyat mevkii Nar kasabası. Dedeoğlu arşivi.
Bazı türleri çay olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Ada çayının şifacılığı yanında boyar madde de barındırdığı için Siyah çalba veya kara çalba olarak da anılmaktadır. Tarihimizde dokunan halıların kara renkleri ada çayından elde edilmekteymiş.
Ada çayının ekonomik değeri olan bir bitki olduğunu söylemiştik. Şifası, kokusu, aroması, çay olarak içile bilirliği, dinlendirici özelliğinin yanında kolay buluna bilirliği de oldukça önemlidir. Ayrıca; Her türünün veya alt türünün aroması, kokusu oldukça değişik olması bu bitkiye pek çok özellikler yüklemektedir. Dünyada 900 türü bulunması Her şifa noktasında değerlendirilmesini sağlamıştır. Zaten latince adı her derde deva demekmiş.
Yöremizde kayıtlı olan ada çayı türlerinden bazılarını sizlerle paylaşmak isterim. Salvia recognita, Salvia bracteata, Salvia biebharochlaena, Salvia hypargela, Salvia yorgadensis, Salvia verticllaata, alt tür amasiaca, salvia rusellil olarak geçmektedir. Latince isimlerini yazmamdaki gaye benim insanım bağ evlerine gidiyor, kırlarda geziyor akıllı telefonlarla resimlerine bakar ve değişik ada çaylarını tanır diye düşünüyorum.
Bıldır, kurutmak için çeşitli ada çayları toplamıştım. Biliyorum ki, bildiğimden çok bilmediğim ada çayları vardır. Kale Mahallesi yıkıma girmişti. O zamanlar yıkılan, yıkılacak evlerde ve sokaklarda fotoğraf çekimlerine gidiyorduk. Eski bir taş evin şirahnelisinde bilmem kaç yıl önce toplanıp, demetlenip duvara asılmış dağ çayı(Sideritis montana) ve ada çayı türleriyle karşılaşmıştım. İşin garibi bazılarını ilk defa görüyordum. İnsan ister istemez Kaybolan türler varmı dır? Diye düşünüyor. Dünyaca tanınan bu bitkinin kullanım amaçları da bilinmektedir. İlk bakışta, Soğuk algınlığı, bademcik, solunum yolu rahatsızlıklarına karşı yoğun ve başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.
Bu kadar bilinip tanınması ada çayı hakkında bilimsel araştırmaları durduramamıştır. Bu konuda yapılan bildirileri ve yayımlanmış araştırma sonuçlarından elimden geldiği kadar sizlerle paylaşayım.
1. Pharmacological Biochmical Behavor Dergisi Haziran 2003 Sayısındaki makalede 45 yetişkin arasında yapılan araştırmada Ada çayı kullanan kişilerde, kısa dönemde hafızalarında önemli artış görülmüştür. İbaresi kullanılmıştır.
2. British Pharmaceutical konferansında sunulan bir bildiride; “Kurutulmuş ada çayı kökünün Alzheimer hastalığının tedavisinde kullanılan modern ilaçlara benzer maddeler içerdiği belirtilmiştir.”
3. Ada çayı; Saç, kepek, yağlı saç yada kafa derisi enfeksiyonlarında tavsiye edilmektedir.
4. Yine ada çayı; Gri ve beyaz renkli saçlarda gözle görülür bir şekilde eski rengine dönme sağladığı kayıtlardadır. Buradan şunu çıkara biliriz. Ada çayı demlemesinden hem tıraş losyonu hem de saç bakım ürünü olarak kullana biliriz diye düşünüyorum.
5. Ada çayı 2001 yılında yılın bitkisi seçilmiştir.
Ada çayının hali hazırdaki kullanım amaçlarına da bir bakalım.
1. Ağız gargarası yapılmaya en uygun bitkiler arasındadır.
2. Doğal bir sirkenin içine ada çayı ufalamaları katarak 15-20 gün güneş almayan yerlerde bekletilerek olgunlaştırılan terkip, başta yatalak olan kimseler olmak üzere rahatlatıcı ve canlandırıcı masaj malzemesi olarak kullanılmaktadır.
3. Ada çayı bedeni güçlendirmeye yardımcıdır.
4. Kalp krizi riskini azaltır.
5. Kötürümlere de yardımcı bir bitkidir.
6. Gece terlemesine karşı bilinen n iyi bitkiler arasındadır.
7. Hastalık sonrası güçsüzlüklerde (Nekahet dönemi) başarı ile kullanılmaktadır.
8. Karaciğeri olumlu yönde etkilemektedir.
9. Kan temizleyici olarak bilinmektedir.
10. Mide ve bağırsağı rahatlatarak gazların atılmasını sağlar.
11. Solunum yollarını, mideyi ve balgamsı salgıları temizlemektedir.
12. Böcek sokmalarında bölgeye ada çayı tamponu uygulamaktadır.
13. Çok iddialı bir cümle ile karşılaşmıştım. “Pek çok insan zamanında ada çay kullansa idi bademcik ameliyatı olmasına gerek olmazdı.
14. Ada çayının kilo kontrolünde de iddialı bir bitki olduğu unutulmamalıdır. Diyet sırasında ada çayın fonksiyonu, yenen yemeklerin bağırsaklardan hızlı bir şekilde geçmesini sağlamasındandır.
15. Zaralı toksinlerin vücuttan atılmasını sağlar. Çünkü doğal bir anti oksudandır.
16. Bronşit ve astım rahatsızlıklarını hafifletir.
17. Stresi azaltıp sakinleşmede yardımcı bir bitkidir.
18. Menopoz sonrası belirtilerde rahatlama sağlar.
19. Saçların beyazlaşmasını azaltır.
20. Haricen mantar enfeksiyonuna karşı kullanılmaktadır.
21. Alzheimer e karşı yardımcı, hafızayı güçlendirmek içinde kullanılır.
22. Kan şekerini düşürür.
23. Sinirsel baş ağrısında kullanılmaktadır.
24. İki çay kaşığı adaçayı günlük K vitaminin in ihtiyacının % 30unu karşılar.
25. Ada çayı yağı üst solunum yolları enfeksiyonların da kullanılmaktadır.
26. Doğal östrojen içermesi nedeniyle menopoz yakınmaların da kullanılır.
ADAÇAYININ KULLANIMI
1. Çayı: Yarım veya bir tatlı kaşığı ufalanmış adaçayı, bir su bardağı kaynar su içerisinde 4-5 dakika demlendirilip içilir.
2. Gargara: 2-3 tatlı kaşığı adaçayı ufalanmış adaçayı, 2 bardak soğuk suya atılıp ateşe konur. Su kaynamaya başladığı zaman ateşten alınır. Çayın 15 dakika demlenmesinin ardından süzülüp şişelenir. Bu su ile gün içinde gargara yapılır. Bu demleme aynı zamanda oda parfümü olarak da kullanılmaktadır.
3. Cilt toniği: Gargarada olduğu gbi 2-3 tatlı kaşığı adaçayı iki bardak soğuk suyun içine atılıp, kısık ateşte 15 dakika kaynatılıp süzülüp kullanılmaktadır. Kullanım amaçlarından bahsedecek olursak;
a. Cildin yağını alır
b. Sivilcelere iyi gelir.
c. Cildin kuruluğunu alır.
d. Doğal bir parfüm görevi de görür.
e. Saçların köklerini de besler. (Saça friksiyon yapılır.)
4. Tentür: %50 alkol, % 50 kaynak suyu karışımının içine uflanmış adaçayı katıp 15-20 gün gölgede soğuk demleme yapılır. Süzülüp şişelenir. Kullanımı ise 15-20 damla bu tentürden 1 fincan su içerisine karıştırılıp içilir. Aynı işlem elma veya üzüm sirkesiyle de yapılmaktadır. Kullanımı aynı olduğu gibi bu karışım yani tentür aromatik sirke olarak da kullanılır.
5. Karışımlar: Özellikle gargarada ve dezenfektan sprey için de kekik le, sindirim zorluğu çekenlerin papatya ile demlemeleri karıştırılıp kullanılmaktadır.
Hepinize sağlıklı ve mutlu günler dilerim.