Anadolu’nun Yeniden İnşaasında Unutulan Macar Kahramanlar
Dr. Faruk GÜÇLÜ
Macarlarla Türk halkı arasında tarihin derinliklerine dayanan bir yakınlık hatta akrabalık tartışıla gelmektedir .Atatürk ,Kurtuluş Savaşı’nda yıkılan ,harap edilen Anadolu’nun yeniden inşaasında Macar ustalardan ve bilim adamlarından oldukça yararlanmıştır. Hitler’in zulmünden kaçarak Anadolu’ya sığınan Macar bilim adamlarına da kucak açmıştır.
Özellikle, Tarım Sanayi ve İnşaat alanında toplam 170 adet Macar bilim adamı ve Uzmanın Atatürk tarafından ülkemize davet edilerek bilgilerinden yararlanıldığı anlaşılmaktadır. İşgal kuvvetleri tarafından yakılıp yıkılan, tamamen harap olan, okur-yazarlık oranının %2,5 olduğu Anadolu, Macar uzmanların yoğun destek ve katkıları ile yeniden canlanmış ve gelişmeye başlamıştır.
Macaristan’dan ülkemize gelen Prof Blaouğ , Prof. Janos Çekman, Prof.Dr Louis de Loczy, Prof.Dr İmre Ormos, Prof. Dr. Antal Rethly,Prof. Dr. Gyula Mesaroj,Prof. Dr. Zaiti Ference Prof. Dr. Wehman,Prof. Dr. Kolbay Karoly,Prof. Dr. Laszlo Rasony,Prof. Dr. Tibor Peterfi Prof. Dr. Geza Teleki,Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkemize gelen bilim adamlarıdır.
Çöken tarım ve yerli sanayinin ayağa kalkması için ayrıca Macaristan’dan Bahçıvan 1, Deko-ratör 1 ,Makinist 1 ,Amele 2 ,Müşavir 2,Öğretmen 4 ,Montör 9 ,Değişik alanlarda uzman 15, Prof. Öğretim üyesi 12 ,Usta 29 ,Uzman 43 ,Mühendis 51 ,Teknik Direktör 1 olmak üzere toplam 170 kişinin ülkemize gelmesini sağlamıştır.
Köy Enstitülerinin inşaasında, özellikle Hasanoğlan ve Çiftler Köy Enstitüsü inşaasında Macar inşaat ustaları çalışmıştır. Başkent Ankara’ya yapılan ilk kamu binalarında da Macar inşaat ustalarının emekleri vardır.
Macar ustaların Nevşehir bölgesinde de hizmetlerine rastlanmaktadır. Avanos’ta bulunan Taş Köprü bunlardan birisidir.
“Sultan Abdülhamit döneminde sarayda görevli Avanoslu Kurena Arif Bey´in katkılarıyla 1898 yılında yapımına başlanmış, 1900 yılında hizmete açılmıştır. O günün parasıyla 3700 lira harcanarak yapılmış köprü, iki tarafındaki başlıklarıyla beraber, toplam 11 ayak üstüne oturtulmuştur. Ayakların yapımında kullanılan taşlar, Avanos yakınlarındaki Çeç ve Karadağ bölgesinden manda kağnılarıyla getirilip yerleştirilmişlerdir. Taşların hiçbir aşınmaya uğramaksızın, hala ayakta kalması, bugün bile dikkat çeken bir durumdur. Köprünün ayaklarının, halk arasında Sarı-Kara ustalar olarak bilinen Türk ustalarca yapıldığı söylenmektedir. Hatta, aynı ustaların 1895 yılında Avanos´un çarşı içindeki eski hükümet konağını da yaptıkları ileri sürülmektedir. Köprünün üstü, yapıldığında önce tahtayla kaplanmış ve 20 yıl boyunca geçiş ücrete tabi kılınmış, fakat tahtalar zamanla yıpranınca, o yıllarda Kırşehir Milletvekili olan Avanoslu Ali Rıza Bey´in yardımlarıyla 1924´te değiştirilmeye başlanmış, çalışma 1926´da tamamlanarak, beton haline getirilmiştir. Beton kısmın yapımı, Wolf isimli bir Macar ustanın öncülüğünde, bazı Türk ustaların da katılımıyla oluşan ekip tarafından, dönemin fiyatlarıyla 60. 000 liraya mal edilerek gerçekleştirilmiştir”(Avanos Kaymakamlığı)
Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsü projesini, belirlenen yere Macar asıllı Usta Öğretici Teknisyen Sili Layoş uygulamıştır. Layoş’un tekrar ülkesine dönmediği ve Hasanoğlan’a yerleşerek orada vefat ettiği bilinmektedir.
Macarların, Türk kökenli olup olmadıkları bilim adamlarının tartıştıkları konular arasındadır.
Ülkemiz en zor zamanında Macar halkından ve devletinden ciddi destekler görmüştür. Macaristan ve ülkemiz arasındaki ilişkilerin bu kapsamda daha da ileri safhalara götürülmesi gereklidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Sefa Yıldırım ; Cumhuriyet Döneminde Türk-Macar İlişkileri Çerçevesinde İstihdam Edilen Macar Uzmanlar, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sy; 15,2012
Avanos Kaymakamlığı internet sitesi