ANDAVAL’DAN ANDAVALLIYA
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Çocukluğumda en çok duyduğum eleştirisel sözlerden birisi de “andavallı” sözüydü. Saf, aptal, bön, tembel, kolay algılamayan anlamında kullanılmakta idi. Andaval Türkçe kökenli bir sözcük değildi. O halde nereden geliyordu?
Andaval, tarihi kaynaklarda adı Andabalis, Adualis, Ambabalis olarak geçen yerleşim Geç Antik dönemde başkent İstanbul’dan Kilikya’ya giden yol üzerindeki askeri bir garnizondur.
Tabal Krallığı yerleşim yerleri arasında Andaval diye bir yer vardır. Osmanlı kayıtlarında da Andaval isimli bir yerleşim yeri vardır. O halde Andaval bir yerleşim yeri adından türemiş bir sözcük olabilir. Eski bir Rum köyü olan ve önceki ismi Andaval olan Aktaş beldesi, Niğde'ye yaklaşık 15 km uzaklıktadır. Andaval Kilisesi ünlüdür. Köy Niğde-Kayseri tren ve kara yolunun paralelindedir. Bugünkü Aktaş Beldesi halkı Andaval halkıyla aynı değildir. Mübadele sonunda köye yeni insanlar yerleşmiştir. Zaten rivayete göre, köye gelen ve ağırlanmasını bekleyen misafirlerden bıkan halk köyü terk etmiştir.
Andaval Kilisesi
Andavallı sözcüğünün nereden türediğini aslında Reşat Nuri Güntekin Anadolu Notları kitabında anlatmış:
“Andavallı kelimesinin Kayseri ile Niğde arasındaki Andaval kasabasından geldiğine dair bir hikaye vardır. Son derece misafirperver olan Andavallılar, şehirlerinden geçen yolculara ikramda kusur etmezler, yedirir, içirir, ağırlarlarmış. Önce Kayserili yolcular, sonra Niğdeliler ve çevre de şehirlerde yaşayanlar Andaval’dan geçerken hastalandıklarını söyleyerek Andaval’da kalırlar, kendilerini kasaba halkına baktırırlarmış. Nihayet ‘büyük bir imarethaneye’ dönen Andaval’da yaşayamayacaklarını anlayan Andaval halkı, şehri terk etmez zorunda kalmış. O gündür bugündür saf, bön ve her şeye çabuk kananlara andavallı demek adet olmuş.”(16 Kasım 2005 Hürriyet).
Aslında köylerini terk eden Andaval halkı, Anadolu kültüründe yer alan misafirperverliğin örneklerini sergilemiştir. Gelen misafire yardımcı olmak, hoş davranmak kadim Anadolu kültürü içinde vardır. Çevrede iyi niyetli olmayan insanların bu kültürü kötüye kullanmış olması bu köyden göçen ahalinin saf olduğu anlamına gelemez. Aksine örf ve adetlerine güçlü bir şekilde bağlı olduklarını gösterir. Andavallı sözcüğünün doğru kullanılmadığı anlaşılmaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar
Emrullah Güney; Andaval 26.05.2023 Fibhaber
16 Kasım 2005 Hürriyet Gazetesi
Meydan Larousse Ansiklopedisi
Reşat Nuri Gültekin; Anadolu Notları,1936