Eski ismi Arapsun olan Gülşehir, 1777 yılında Karavezir Seyyid Mehmed Paşa tarafından ilçe yapılmıştır. Bu durumdan diğer kasaba ve beldeler özellikle de Avanoslular rahatsız oluyorlardı. O zamanki kanunlara göre Maliye Kasası olan sandık nerede ise orası ilçe olurdu. Bu yüzden Avanos'lular Gülşehirde bulunan bu sandığı almak için sürekli mücadele etmişlerdir. Bu mücadelelerden bazılarında başarılı olup sandığı Avanos'a götürmüşlerse de Gülşehirliler karşı baskınlar yaparak sandığı geri almayı başarmışlardır. Bu konuyla ilgili bahsedilen olaylardan biri şu şekilde anlatılmaktadır.
GÜLŞEHİR VE AVANOS İLÇELERİ ARASINDA, OLAYLARA NEDEN OLAN SANDIK (MALMÜDÜRLÜĞÜ KASASI)
Gülşehir İlçesi eski Belediye Reislerinden Ahmed Hamdi Ağa (1892 - 1895 Yılları arasında reislik yapmıştır.) zamanında Avanoslu'lar seçilmiş yiğit delikanlılarıyla bir gece baskın yaparak sandığı Gülşehirden kaçırma teşebbüsünde bulunuyorlar. Bunu haber alan Ahmed Hamdi Ağa hemen adamlarını toplayarak Avanosluların peşine düşüyor ve şimdiki ismi Yeşilöz olan Cemel Köyü yakınlarında onlara yetişiyor. İki grup arasında şiddetli bir çatışma oluyor ve sonunda Ahmet Hamdi Ağa yönetimindeki Gülşehirliler Sandığı Avanos' luların elinden geri almayı başarıyorlar. Ancak bu çatışma sırasında Ahmed Hamdi Ağa dört parmağını kaybediyor. Gülşehirli Nalbant Ali Efendi Ahmed Hamdi Ağa'yı evine kadar sırtında getiriyor. Bu olaydan sonra Ahmed Hamdi Ağa "Gazi" ve "Mücahit"ünvanalrı ile
aınlıyor. Bu olaylar çok kimselere zarar verdiği için olayların bitmesini isteyen Gülşehir Eşrafından Köse Tahir Efendinin babası, Padişah'ın kahvecisiyle olan arkadaşlığından faydalanarak Padişaha Avanos'unda ilçe olması hakkında girişimlerde bulunup bunu başarıyorlar. Böylece Avanos'unda ilçe olmasıyla birlikte onlara da bir sandık verilerek bu kavga ve çatışmalar sona ermiş oluyor.
Gözüpekliği ve cesareti ile Avanoslulara kendisini hayran bıraktıran Ahmed Hamdi Ağa Avanoslular tarafından çok sayıda davet alıyor. Fakat çeşitli sebeplerle bu teklifleri reddediyor. En sonunda ısrarlar üzerine silahlı korumalar eşliğinde Avanos'a giden Ahmed Hamdi Ağa çok büyük iltifat ve coşku ile karşılanıyor.ve en iyi şekilde ağırlanarak Gülşehire hoşnut bir şekilde uğurlanıyor."
GÜLŞEHİR İLE AVANOS ARASINDA GİDİP GELEN SANDIK EMİNLİĞİ
Osmanlı döneminde “kaza sandığı” ya da “sandık eminliği” sadece ilçelere (kazalara) verilmektedir. Sandık eminleri o bölge de toplanan vergi ve diğer devlet gelirlerinin teslim edildiği kişidir.
Karavezir Seyyid Mehmet Paşa’nın 1777 ‘de Gülşehir’i ilçe yapması sebebiyle(Avanos’ta köy statüsüne dönüştürülmüştür) Avanos halkı haklarının yenildiği düşüncesindedir. Bu nedenle de kaza sandığı Avanos’tan alınıp Gülşehir’e verilir. Bunu hazmedemeyen bazı Avanoslular baskınla sandığı alıp Avanos’a götürürler. Daha sonra Gülşehirli bir grup Avanos’a baskın yaparak sandığı alıp gelirler. Bir süre sonra Avanoslular tekrar sandığı Gülşehir’den almayı başarırlar.
Gülşehir Belediye Başkanlığı da yapan ( 1892-1895) Veziroğullarından Ahmet Hamdi Ağa ve arkadaşları Avanosluların peşine düşerler Yeşilöz Köyü yakınlarında Avanoslularla kavgaya tutuşurlar. Ahmet Hamdi Ağa dört parmağını kaybeder ama sandığı almayı başarır. 1890 yılından bu yana kullanılan sandık atıl kaldıktan sonra kütüphane de saklanmaktadır.
Sandığın en önemli özelliği bugün bile yapılmakta zorlanılan kilit sistemidir. Bu sandıkların İstanbul’da özel olarak ustalara yaptırıldığı tarihçilerce anlatılmaktadır.
Olayların büyümemesini isteyen Gülşehir esnafından Köse Tahir Efendi’nin babası padişahın kahveciyle olan arkadaşlığından yararlanarak Avanos’un da ilçe olmasını sağlanmasını ister. Avanos seçkinleri de devreye girerler.
Avanos Kaymakamlığı tespitlerine göre; “1867'den 1877'e kadar ilçe olan Avanos, bu tarihte tekrar köy haline dönüştürülür. 1887'e kadar köy olarak devam ederken, anlatıldığına göre; bir araya gelen 5 Avanoslu ilçe merkezi olan Gülşehir'e giderek, maliyede muhafaza edilen sandığı (kasayı) kaçırıp, Avanos'a getirir. Durum, ilgililerce hemen saraya bildirilir. Fakat Sultan Abdülhamit'in yaverlerinden sarayda görevli Avanoslu Kurena Arif Bey'in devreye girmesiyle konu kapatılır ve böylece Avanos'a 1887'de ilçe olma hakkı tekrar verilmiş olur.
1888'de bir kaza olarak Kırşehir Vilayeti'ne bağlanan Avanos, Nevşehir'in 1954'te vilayet olması üzerine Nevşehir'e bağlanır. "
Yazar Oğuz Özdem’de Nevşehir Hikayeleri isimli kitabında olayın ayrıntılarını anlatmaktadır. “Karavezir Paşa’nın Damat İbrahim Paşa’ya nispet yapar gibi önce Arapsun adını Gülşehir olarak değiştirdikten sonra da Nevşehir’deki gibi bir külliye yaptırmış Caminin adını bile Kurşunlu Cami koymuş ancak aradan geçen yıllar gittikçe büyüyen ve gelişen Avanoslular Gülşehir’e karşı farklı tutum sergilemeye başlamışlar. Gülşehir’in kazalığı istememişler” Olayın öyküsel boyutunu Oğuz Özdem kitabından okumak mümkündür.
Gülşehir halkının “mücahit” adını verdikleri Ahmet Hamdi Ağa, daha sonra Avanos’a davet edilerek iyi bir şekilde ağırlanır ve iki ilçenin uyuşmazlığı böylece bitmiş olur. Gerçi bankacılık sisteminin gelişmesiyle artık kaza sandığına ya da sandık eminine gerek kalmamıştır. Sandık eminliğinin yerini de Mal Müdürlükleri almıştır.
Uzun yıllar Gülşehir’de avukatlık yapan ve ilçenin ilk avukatlarından olan Av. Ali İhsan Açıkgöz’e göre de ; “Aslında sandıkla başlayan rekabet her ne kadar Ahmet Hamdi Ağa’nın Avanos’a gitmesiyle bitmiş gözükse de daha sonra içten içe sürdüğü de gözükmektedir. Zira Avanos Kırşehir’e, Gülşehir Niğde’ye bağlı ilçeler olarak yollarına devam etmişler ancak 1954 yılında Nevşehir’in il olmasıyla her iki ilçe de aynı ilin ilçesi olabilmişlerdir”.
Geçtiğimiz yıllarda sandığın kütüphaneden çalınması ve tekrar bulunarak kütüphaneye iade edilmesi de söz konusu olmuştur. En son olarak Avanos Kaymakamlığında cam içerisinde muhafaza altına alınan bu tarihi sandık sergilenmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar;
-Fatih Abanoz, Gülşehir’in Bir Değeri Karavezir Seyyid Mehmet Paşa, HBV Üniversitesi ,SBE Y.Lisans Tezi,2013
-Ali İhsan Açıkgöz, Kapadokya’da Geçmişten Bugüne Gülşehir,2007
-Oğuz Özdem, Nevşehir Hikayeleri,2019
-Gülşehir Karavezir Kütüphanesi
-Avanos Kaymakamlığı
-Doç. Dr. Faruk Güçlü
-Mustafa Taşkın
