D İ Y A R B A K I R 21 MADDE
Dicle, kaynaklarını Güneydoğu Toros Dağlarından alır. İnsanların bir yerde toplanıp köy kurmaları için su ,önemlidir. Yaşamsal değerdedir. Karacadağ yanardağı da barınmak için ev, savunmak için kale duvarlarına yapı taşı vermiştir. Elbet, önemli yollar üzerinde olmanın da avantajı vardır. Karadeniz kıyılarını İran Körfezi üzerinden Hind Okyanusu’na bağlayan en kestirme yol buradan geçer. Ayrıca ikinci bir yol da önemlidir. Hazar Denizi kıyılarını, Kafkas diyarını Akdeniz’e bağlayan yol da tarih boyunca GD Toroslarla Mezopotamya düzlüklerinin dokanağını izlemiştir. Hazar Denizi doğusundaki İç Asya’nın ulu medeniyet merkezlerini Acem elleri üzerinden batıya ulaştıran yollar da Mezopotamya’nın kuzeyinden geçmek zorunda kalmıştır.
Sonuçta, burada toplanan insanların kurduğu köy zamanla kasaba ve giderek de şehir olmuştur.
Tarih boyunca daima bir medeniyet merkezi olarak görüyoruz Diyarbakır’ı. Bu yazımızda 21 maddede ol beldeyi , kadim medeniyet merkezini ele alacağız.
…………………………………….
Hangi bağın bağbanısan, gülüsen
Aldın aklım delettin beni, aman
Yüz yıl geçse gene benim malımsın
İsterem ki bir gün evvel gelesen, aman
Öldüm bittim eridim, kül oldum aman
O senin aşkından eridim aman
Sesin aldım yüzün gördüm ayıldım, aman.
Diyarbekir etrafında bağlar var
Fitil işler yüreğimde yare var, aman
Sen gidersen benim başka kimim var
İsterem ki, bir gün evvel gelesen aman.
- Dicle koyağını gezelim , Karacadağ Volkanını seyredelim. On Gözlü Köprü’yü bir ucundan diger ucuna yürüyerek geçelim. Surlardaki kapıları tek tek gezelim. Dağkapı, Şat Kapı, Urfa Kapı, Mardin Kapı…
Mardin Kapı şen olur
Dibi degirman olur
Buralarda yar seven
Ölmez amma verem olur.
- Kadim Medeniyet Merkezi…Eski adlarının Amid, Amida,Subaru, Surkent, Karacakent olduğunu düşünelim. Hurri-Mitanni, Pers, İskender, Roma, Bizans, Mervaniler, Meyyafarikin Eyyubi Melikleri Dönemi, Akkoyunlular, Osmanlılar ile ilgili bilgi almak için hukukçu Şevket Beysanoğlu’nun kitaplarını açıp okuyalım.
- Dört Ayaklı Minare…Ali Paşa camisinden başlayarak tarihsel değeri olan dinsel yapıları ziyaret edelim.
- Arap Şeyh Camisini görelim.
- Arkeoloji Müzesini gezip dolaşmak için yarım gün ayıralım.Çayönü Höyüğü buluntuları burada sergilenmektedir.
- Gazi Atatürk Köşkünü tanımak için vakit ayıralım.
- Behram Paşa Camisini gezip,ilgililerden bilgi alalım.
- Diyarbakır Kalesi’ni adım adım yürüyerek tanıyalım.
- Fatih Paşa Camisini ziyaret edelim.
- Hüsrev Paşa Camisini görelim.
- İç Kale Camisini ziyaret edelim.
- Mesudiye Medresesi’ni görelim, gezelim, iyi tanıyalım.
- Nasuh Paşa Camisini, Nebi (Peygamber) Camisini, Sefa Camisini , Şeyh Matar Camisini, Ulu Cami’yi, Zinciriye Medresesini görelim.
- Eğil’e gidip Kale’yi gezelim. Yükseklerden Baraj Gölünü seyredelim. Derkam Köyündeki Eshab-ı Kehf’i görelim.
- Çermik’te şifalı sıcak sulardan yararlanalım, hamam keyfi yapalım. Ulu Cami’yi görelim.
- Lice’de Atak Kalesini ziyaret edelim.Dakyanus yıkıntılarında bir saat geçirelim. Zülkarneyn Kalesi’ni görelim. Bırklin Mağarasına zaman ayırmak gerekir.
- Silvan’a doğru, Hasuni Mağaralarına tırmanıp,gezelim. Meyafarikin tanınmalı. Ulu Cami dikkat çeker. Silvan Kalesi de görülmeğe değer.
- Ergani yakınlarında Hilar Mağaralarını, Çayönü Höyüğü’nü görelim. Burada kabartma resimler dikkat çeker. Verimli Hilal’in kuzeyindeki önemli Neolitik yerleşme, tarımın Ortadoğu’da ilk yapıldığı yerdir burası.
- Diyarbakır mutfak kültürünü tanıyalım. Kaburga yemeğini tadalım.
- Mevsiminde karadut yiyelim, şerbetini içelim.
- 45-60 kg ağırlığında karpuzlardan alalım. Armağan götürelim. Toprağı bitek yapan gübrelerin elde edildiği , güvercin yuvalarını, boranhaneleri görmek için Tilalo Köyü’ne gidelim, ünlü efsanesini de orada bir bilenden öğrenelim.
…………………………