FRANSIZ TARİHÇİ, ARKEOLOG VE MİMAR CHARLES TEXİER VE
KAPADOKYANIN TANITIMI
Doç. Dr.Faruk GÜÇLÜ
Asıl adı Félix Marie Charles Texier olan Fransız tarihçi, mimar ve arkeoloğu Texier, 22 Ağustos 1802 tarihinde Versailles’de dünyaya geldi. Paris Güzel Sanatlar Yüksek Okulunu bitirmiş; Fransız Bilimler Akademisi ve Paris Arkeoloji Enstitüsü üyelikleri yapmıştır. Bayındırlık İşleri Müfettişliği görevi esnasında Fransız Hükümeti tarafından Anadolu ve İran’ı incelemekle görevlendirilmiştir. İlki 1833 ve ikincisi 1843 yılında olmak üzere Anadolu'da yıllarca süren seyahat ve incelemeleri sırasında Türkiye'nın çok büyük bir kısmını baştan başa gezip dolaşmış, kazılar yapmış, araştırmalarda bulunmuş ve bütün bu çalışmalarının sonuçlarını yayınlamıştır. Bu eserin, Türkiye Arkeolojisi için belki de en orijinal kısmı, topografik haritasını çıkartıp birçok yerini resimlediği Hititler'in başşehri Hattuşaş (Boğazköy) ile buranın açık hava tapınağı olan Yazılıkaya'yı bulmuş ve dünyaya tanıtmış olmasıdır.
1833 yılında geldiği Anadolu’da ilk kez Hattuşaş ve Yazılıkaya’yı tespit etmiştir. İlk gezisi sonrasında Mineure fuar par ordre du Gouvernement français adlı kitap yayınlamıştır 1843 yılında tekrar Anadolu’ya gelerek adım adım dolaşmış, Söke, İznik, Bursa, Pamukkale, Çorum ve Kapadokya yörelerini incelemiştir.
Texier, ikinci Anadolu ve Küçükasya adını verdiği bölgelere gelmeden önce 1840 yılında arkeoloji profesörü olmuş ve Fransız işgali altındaki Cezayir’e kamu binaları müfettişi olarak atanmıştır.
Türkiye'ye ilk seyahatinin (1833-1837) sonuçlarını ihtiva eden Fransızca orijinali, büyük boyda 862 sayfa metin, 239 gravür ve plan ile 5 haritadan oluşmaktadır. Texier ilk seyahatinden on yıl sonra 1843 yılında Türkiye'ye yaptığı ikinci seyahatini takiben bu eserini, yeni bilgi ve belgeler eklemek suretiyle, daha da olgunlaştırarak yeni bir versiyonunu, yine Paris'te önce 1862, sonra 1882 yıllarında olmak üzere iki kez daha bastırmıştır.
Texier'in bu dev eseri, yayınlanır yayınlanmaz dünyada büyük yankı yapmıştır. İçeriği bakımından özelikle Anadolu'yu ilgilendirmesi sebebiyle Türk aydınlarının da dikkatini çekmiş ve daha Milli Mücadele devam ederken, Ali Suat Bey (1869-1932) tarafından Osmanlıcaya tercüme edilmiştir. Eser, Ali Suat Beyin Osmanlıca çevirisi esas alınarak Kâzım Yaşar Kopraman tarafından Yeni Türk Alfabesine aktarılmıştır. Yeni Türk Alfabesine aktarılan eser, Musa Yıldız tarafından Fransızca orijinal metinle de karşılaştırılarak sadeleştirilmiş ve atlanan yerler Fransızcadan çevrilmiştir. 2002 yılında, Başbakanlık Tanıtma Fonu Kurulunun katkıları ve Kültür Bakanlığı işbirliğiyle Ankara’da Enformasyon ve Dokumantasyon Hizmetleri Vakfı tarafından 3 cilt hâlinde yayımlanmıştır.
Charles, gezdiği yöreleri zamanının teknik koşulları gereği fotoğraflayamadığından gravürler ile tanıtmaya çalışmıştır. Kapadokya yöresine ait yedi gravürü olduğu bilinmektedir. Bölgenin en eski gravürleri de bunlardır.
Texier’in bir tespiti de eski adı “Nissa” ya da “Muşkara” olan Nevşehir’in tarihsel yerleşimi ile ilgilidir. Texier, kitabında, Nissa’da Selçuklular döneminde XII. yüzyıl sonlarında bölgede yaşayan halkın yavaş yavaş başka şehirlere göç ettiğinden söz etmektedir.
Ürgüp ve Göreme'nin daha en sağlıklı tanıtımını yine bir Fransız olan Paul Lucas'tan yaklaşık 130 yıl sonra bölgeye gelen Charles Texier yapmıştır. Altı ciltlik "Description de L'Asie Mineure..." adlı kitabında gravür ve bölge planlarını yayınlamıştır Texier, kitabında Kapadokya yöresi için "...Doğa, hiçbir zaman kendini bir yabancının gözlerine böylesine olağanüstü bir şekilde sergilememiştir. Dünyanın hiçbir bölgesinde böylesine sürekli ve daha düşsel bir tabii olay var olduğunu duymadım." demektedir.
Texier, 1 Temmuz 1871 tarihinde Paris’te yaşamını yitirmiştir.
Rönesans ve reform hareketlerinden sonra Fransızların ve Avrupa’nın hızla kilise ve din baskısından kurtularak bilime ve insanlığa dört elle sarıldığı görülmektedir. 1833 yılında Fransız hükümeti “Küçük Asya” adı verilen bölgeyi incelemek üzere bir bilim adamını görevlendirmiştir. Bu bilim adamı birkaç yıl kaldığı ülkemizde, Paul Lucas’tan sonra Peribacaları, Pamukkale, Fethiye, Kapadokya, Hattuşaş ve Yazılıkaya gibi çok önemli yerleri keşfetmiş ve unutulmaz gravürler bırakmıştır.
Ülkemizin pek çok tarihi ve turistik değerlerini ortaya çıkartarak tanıtan Charles Texier’e teşekkür borçluyuz.
Yararlanılan Kaynaklar
Wikipedia
Faruk Güçlü 20.05.2017 Hak Gazetesi
Musa Yıldız Çevirisi ile Charles Texier, Küçük Asya, Ankara 2002, I, XI-XII