KIRŞEHİR’DE BİR YAHUDİ KAMPI
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Almanya’da Hitler’in iktidara gelmesiyle birlikte Yahudiler açısından tehlikeli bir durum olmuştur. Almanya, Avusturya, Macaristan,Polonya’da yaşayan Yahudiler Türkiye’ye sığınmak istemişler Atatürk özellikle bilim adamları ve sanatçıların ülkemize kabul edilmesine izin vermiştir.
Tıpkı Fatih’in İspanyol Yahudilerini 500 yıl önce kabul etmesinden sonra Atatürk’de Alman ve Avrupa’da yaşayan sığınmacı Yahudilere kucak açmıştır. Ülkemize gelen Yahudilerin çoğunluğu sağlıkçı, mimar, ve bilim adamıdır. Ülkemizde kaldıkları sürece de çok yararlı işler yapmışlardır. Şimdilerde İsrailli Yahudilerinin Filistin ve Gazze halkına yaşattıkları dram ile ülkemizin Yahudilere gösterdiği insanlık dersi kıyaslanabilecek gibi değildir.
Atatürk özellikle Alman ünlü fizikçi Albert Einstein’i ülkemize davet etmek üzere Türk Büyükelçisini görevlendiriştir. Einstein “daha önce ABD’ ye söz verdiğini” beyan ederek diğer Alman bilim adamlarının ülkemize yönlendirilmesi konusunda öncülük etmiştir.
Hitler’in İsmet İnönü’yü ve Türkiye’yi tehdit etmesinden sonra Türkiye ile Almanya arasında diplomatik ilişkileri kesilmiş, ülkemize sığınan ya da davet edilen insanların çoğu geri dönmek ya da kampa gitmek ikilemiyle karşı karşıya kalmıştır. Çoğunluğu Alman Yahudisi olmak üzere birçok kişi Türkiye’de kalmak istemiştir. Türkiye’de bulunan yaklaşık 2.500 Alman vatandaşından 600’ü Almanya’ya dönmek istemiştir. Türkiye’de kalacak olanların Çorum, Yozgat ve Kırşehir illerinde kurulacak kamplara taşınması planlanmıştır. Kamplara taşınacak Almanlardan 110 kişilik ilk grup 23 Ağustos 1944’te Haydarpaşa’dan kalkan trenle yola çıkmıştır. İlk kafile de yer alan 40 kişi Yozgat’a, 36 kişi Çorum’a ve 34 kişi de Kırşehir’e gönderilmiştir.
24 Ağustos 1944 Son Posta Gazetesi
İkinci Kafile ise 25 Ağustos’ta Haydarpaşa’dan hareket eden trenle yola çıkmıştır. 134 kişiden oluşan tamamı Avusturya ve Alman vatandaşlarından oluşan bu gruptan 50 kişi Yozgat’a, 50 kişi Kırşehir’e ve 34 kişi Çorum’da bulunan kamplara yerleştirilmiştir.
Kamplara yerleşen Yahudilerin tüm sağlık giderleri ve beslenme giderleri Türk devleti tarafından sağlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında ülkemizin karşı karşıya kaldığı ekonomik zorluklar hala belleklerdedir. Ülkemiz buna rağmen insanlıktan taviz vermemiş ve dünyaya örnek bir tavır göstermiştir.
Üçüncü kafile ise 27 Ağustos’ta Haydarpaşa garından trenle hareket etmiştir. 147 kişiden oluşan bu kafilede yer alan 34 erkek, 31 kadın ve 5 çocuğun Yozgat’a; 25 erkek, 31 kadın ve 18 çocuğun Çorum’a ve 1 erkek, 1 kadın ve 1 çocuğun Kırşehir’e yerleştirilmesi sağlanmıştır. Çoğunluğu Alman ,Avusturya ve Macaristan Yahudisi olan sığınmacıların Çorum, Yozgat ve Kırşehir’e yerleştirilmeleri işlemi 31 Ağustos 1944 itibariyle tamamlanmıştır.
Genellikle İzmir ve Ankara’da ikamet eden “Haymatlos” diye bilinen yani “yurtsuz”sayılan Yahudi Almanlar Kırşehir’e yerleştirilmiştir. Sığınmacılar Kırşehir’de Ahi Evran Mahallesine yerleşmişlerdir.
Kırşehir’e yerleştirilenler arasında arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü kurucu başkanı Prof. Dr. Eduard Zuckmayer, Ekonomi uzmanı Prof. Dr. Fritz Baade, Hindoloji Profesörü Walther Ruben, Prof. Dr. Hans Von Aulock gibi bilim adamları ve müzisyenler de bulunmaktaydı. Prof. Dr Edward Zuckmayer , Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümüne çok katkıları bulunan bilim adamlarından birisidir.
23 Ağustos 1944 Ulus Gazetesi
Prof. Dr. Fritz Baade, Kırşehir ekonomisine ve halkına büyük katkılar yapmış ve Kırşehir’de hiç bilinmeyen kaplıca suyunu analiz ettirmiş ve suyun çok faydalı olduğunu belirleyerek kaplıcanın kullanıma açılmasını sağlamıştır. Prof. Baade, Kırşehir bölgesinde yaygın olan akik taşının işlenmesine öncülük etmiştir. Prof. Baade’ye Kırşehir halkı da vefa borcunu 18 Ay Kırşehir’de kalan Baade’ye ödemeye çalışmıştır.
Kırşehir Belediye Meclisi, 1973 yılında kaplıcaya giden caddeye “Prof. F. Baade Caddesi” adını vermiş ve kendisini fahrî hemşeri kabul etmiştir. Caddenin adı daha sonra yanlış bir kararla Terme Caddesi olarak değiştirilmiştir.
24 Ağustos 1944 Cumhuriyet Gazetesi
A. Kadir ya da tam adıyla şair İbrahim Abdülkadir Meriçboyu’da aynı günlerde siyasi nedenlerle Kırşehir’e sürgün edilenler arasındadır. Bir geliri olmadığı için ve sağlık hizmetlerinden faydalandırılmadığı için sefalet hayatı yaşamış anılarında Yahudi sığınmacılara tanınan haklarla kendisine tanınmayan hakları kıyaslamıştır.
Kamplarda gözetim altında tutulan Almanların gözaltı kararı Hitler’in savaşı kaybetmesinden sonra kaldırılmış, Çorum, Kırşehir ve Yozgat’taki kamplarda bulunan Almanlar 21 ve 22 Aralık’ta İstanbul’a gelmiştir. 1945 yılı Aralık ayında Türk Hükümeti kampları dağıtarak gözaltı uygulamasına son vermiş ve Almanları istedikleri yere gidebilme konusunda serbest bırakmıştır.
Türk halkının ve hükümetinin savaş günlerinde Yahudi sığınmacılara gösterdiği bu insanlık dersi umarım İsrail Hükümetine de esin kaynağı oluşturur.
Yararlanılan Kaynaklar
Faruk GÜÇLÜ; Avrupa’dan Ülkemize Sığınan Yabancılar, Sabev Yayınları,
Bülent BAKAR: Tarih Dergisi, Sayı 63 (2016 / 1), İstanbul 2016, s. 89-126
Koçtürk O.N.(1964): “Prof. Baade ve Türkiye’nin Beslenmesi”, Kök dergisi, Ekim, Sayı :4 s.4-6
Baade F. (1962) : F.A.O. Türkiye Raporu- T.C. Ziraat Bankası 100.Yıldönümü Yayını.
23.08.1944 Akşam Gazetesi
23.08.1944 Yeni Sabah Gazetesi
24.08.1944 Cumhuriyet, Ulus ve Son Posta Gazeteleri