(12 Ocak 1876 - 10 Nisan 1950)
Ölümünün 70. yılında Mareşal Fevzi Çakmak Paşa’yı rahmet ve saygıyla anıyoruz. Bu cennet vatanımızı / ay yıldızlı bayrağımızı bizlere emanet eden tüm şanlı büyüklerimizin mekânı cennet olsun, İnşallah.
İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mustafa’dır. Babası Miralay Ali Sırrı Bey, annesi Hasene Hanım’dır. Sırasıyla Mahalle Mektebi, Askerî Rüştiye, Kuleli Askerî İdadisi ve Harbiye Mektebi’nde eğitim aldı. Dedesi Hacı Bekir Efendi’den Arapça, Farsça ve fıkıh öğrendi; dedesi kendisine Fevzi adını koydu.
Balkanlardan Çanakkale’ye, Kafkaslardan Suriye’ye kadar pek çok cephede savaştı. Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliğinden Harbiye Nazırlığına kadar önemli makam ve mevkilerde görev yaptı. 30 Ağustos Zaferi’nin kazanılmasında büyük rolü olan Fevzi Paşa’ya, Mustafa Kemal Paşa’nın teklifiyle Büyük Millet Meclisi tarafından mareşallik rütbesi verildi (31 Ağustos 1922).
Mareşal Fevzi Çakmak; başarılı askerlik hayatı boyunca çalışkan, alçak gönüllü, sağlam iradeli ve karakterli, dinine bağlı bir kumandan olarak sevildi ve sayıldı. En büyük zevki kitap okumaktı. Özellikle tarih, edebiyat ve sosyolojiye önem verdi. Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizcenin yanında Balkan dillerini de bilirdi; politikadan hoşlanmazdı. Balkan Savaşı’nın kaybedilmesinin en büyük sebebini ordunun siyasete bulaşmış olmasında gördü. Nitekim Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra ordunun kışlasına dönmesinde rolü büyük oldu; 1924’te askerlik mesleğini politikaya tercih etmesiyle bunu bizzat uyguladı.
Mareşal Fevzi Çakmak; Harp Akademisi’nde verdiği konferanslarını Garbî Rumeli’nin Sûret-i Ziyâı ve Balkan Harbinde Garb Cephesi Harekâtı (İstanbul 1927) adıyla; doğu cephesiyle ilgili de Büyük Harb’de Şark Cephesi Harekâtı (Ankara 1936) adıyla kitap halinde yayımladı.
Atatürk’ün vefatından sonra İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı seçilmesinde büyük rol oynadı. II. Dünya Savaşı’na girilmesine karşı çıkan Mareşal Fevzi Çakmak orduyu savaşa hazırlamaktan da geri kalmadı. Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 1944’te emekliye sevk edilinceye kadar sürdürdü.
Teşvikiye Sağlık Yurdu’nda 10 Nisan 1950 tarihinde vefat etti. Beyazıt Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra çoğunluğu üniversite gençliği olmak üzere kalabalık bir cemaat, naaşını tekbir getirerek toprağa verildiği Eyüp Sultan’a kadar eller üzerinde taşıdı.
Ölümünün 70. yılında Mareşal Fevzi Çakmak Paşa’yı rahmet ve saygıyla anıyoruz. Bu cennet vatanımızı / ay yıldızlı bayrağımızı bizlere emanet eden tüm şanlı büyüklerimizin mekânı cennet olsun, İnşallah.
Kaynak: TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt:8, Sayfa:190-192, İstanbul 1993