Üzüm yetiştiriciliğinde gönüllü lezzet elçilerinden olan Nevşehir'in Gülşehir İlçesine bağlı Tuzköy Mahallesinden Mehmet Kılıç, İç Anadolu iklimine uygun yaklaşık 450 çeşit üzüm üzerinde gönüllü olarak geçmişten geleceğe köprü vazifesi yapıyor.
Nevşehir'de Üzüm Üreticisi Koleksiyon Bağı Kurdu
Nevşehirli üzüm yetiştiricisi Mehmet Kılıç, kaybolmaya yüz tutmuş yerel üzüm çeşitlerini korumak, farklı kullanım alanlarına göre üzüm çeşitlerinin adaptasyonunu araştırmak ve bölge için en uygun çeşitleri çoğaltmak ve Nevşehir’de bağcılığı yeniden canlandırmak için Gülşehir'in Tuzköy mahallesinde bulunan bahçesinde yaklaşık 450 çeşitin yer aldığı çoğu yerli ürünlerden oluşan “Üzüm Koleksiyon Bağı” oluşturuldu.
Nevşehir il genelinde 450 çeşit yaş üzüm yetiştiriliyor...
Bağcılığın geçim kaynağı olduğu ilimiz Nevşehir'de Develi Dağı eteklerinden ayvazhacı tahta kaleye, Çakıl arasından Gözelce’ye, Sonadan tombak bağlarına varıncaya kadar, Sarıcadan Gaziköyden, Öksütten, Çomaklıdan incesuya, kaleden, şıhlıdan sarıkayaya varıncaya kadar hem ilçe merkezi hem de köylerimizde sofralık, kurutmalık, pekmezlik, kışlık olmak üzere bir çok üzüm çeşidi ve üzüm bağları işlenirken şimdilerde bağlar kör kaldı ve üzüm çeşitleri azaldı. Ancak üzüme olan ihtiyaç hiç de azalmadı.
BAKARSAN BAĞ OLUR BAKMAZSAN DAĞ OLUR
Yeniden ilimiz genelindeki bağların işlenmesi, canlanması ve üzüm çeşitlerinin zenginliğinin Nevşehir'imize kazandırılması gerekiyor. Adeta İç Anadoluda Üzüm Gen Bankası gibi ömrünü üzüm çeşitlerine adayan Gülşehir ilçemiz Tuzköy mahallesin'den Mehmet Kılıç ile Doğan Balak'a teşekkür ediyoruz.
Tekirdağ'da Bağcılık çalışmaları yapan ekip 1453 çeşit üzümün tespitini yaparken, hemen yanı başımızda Nevşehir'in Gülşehir Tuzköy’de Mehmet Kılıç tek başına bölgemiz bağcılığının yükünü omuzlarken bizlerin de bu konuda gelecek nesillere bırakacak lezzet mirası hususunda da katkı sağlamamız bir görevdir.
Nevşehir yaş üzüm üretiminde Türkiye 3'cüsü...
UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan Türkiye’nin en önemli turizm merkezlerinden Kapadokya Bölgesi ve Nevşehir; 64 Bin 458 ton kurutmalık ve yaş üzüm üretimi ile Türkiye üretiminin %9,4’ünü karşılamaktadır.
İlimiz Nevşehir kurutmalık ve yaş üzüm üretiminde Türkiye'de 3. sırada yer almaktadır.
Üzümün ana vatanı NEVŞEHİR...
Nevşehir'in meşhur üzümünün tarihçesine baktığımızda, yaklaşık bundan 300 sene önce Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa'nın bağlar kurdurup bu bağların çubukları kütükleri o döneminden kalmaktadır.
Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın çıkardığı bir fermanla Nevşehir vakıf arazilerinden bağcılık için yer ayrılmasını emrettiği bilinmektedir. Bu yerlerin Ürgüp-Göreme arasında Kurtderesi, Uçhisar arasında olduğu bilinmektedir. (Damat İbrahim Paşa Nevşehir-Ürgüp arasında bağ yeri açtırdı.)
Kapadokya bölgesi; Tarihin derinliklerinden bu yana üzüm bağları ile Türkiye’deki bağcılık ve üzüm yetiştiriciliğinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölgeyi çevreleyen Erciyes, Hasan ve Melendiz dağlarının püskürttükleri lav kalıntıları, tüflü topraklar ve sert olmayan kayalıklar, kaliteli üzüm yetiştiriciliğinin önemli nedenlerindendir.
Nevşehir Bölgesinde yetişen bazı üzüm türleri şunlardır:
BEYAZ BUZGULU ÜZÜMÜ: Kalın ve sert kabuklu 1-2 çekirdeği olan dayanıklı ve turşusu yapılan bir üzüm çeşididir. Siyah ve beyaz renkli çeşitleri vardır.
BULUDU (BULUT) ÜZÜMÜ: Hevenklik (kışlık) bir üzüm çeşididir. Mor, beyaz ve siyah olmak üzere üç çeşidine de bölgede rastlanmaktadır. Kurutulmuş çalı dallarına asılarak dayanıklılığı artırılır. Soğuk depolarda bahara kadar saklanan çeşidi de vardır. Sofralık ve şaraplık olarak kullanılır. Dayanıklı bir yöresel üzüm türüdür.
ÇAVUŞ ÜZÜMÜ: Yurdun değişik bölgelerinde aynı adı taşıyan üzüm çeşitleri bulunmaktadır. Safranbolu çavuşu, Bozcaada çavuşu, Pembe çavuş gibi çeşitleri de vardır. Anavatanının Kapadokya bölgesi olduğu sanılmaktadır. Çekirdekleri küçük kendine has aroması olan sofralık bir üzüm çeşididir.
DİRMİT (DİMRİT) ÜZÜMÜ: Bölgede üretilen üzümlerin en erkenci bir üzüm çeşididir. Olgunlaşma sürecine “alaca düşmesi” denilir. Daha çok sofralık olarak ve pekmez yapımında kullanılır. Yalnızca % 3 kadarı şaraplık olarak değerlendirilir. Şeker oranı oldukça yüksektir. (% 17-26) Temmuz ortalarında olgunlaşır. Asidi düşük, alkolü normal şarap üretir. Bunun dışında Dimrit, genellikle kupajlarda kullanılır.
Gülşehir ilçesinde yetişen dimrit üzümü, "ağ dirmit" diye bilinir. Burdur yöresinde de bu üzümden yetiştiği bilinmektedir.
EMİR (İMİR) ÜZÜMÜ: Kapadokya yöresinin sulu, beyaz bir üzüm cinsidir. Beyaz şarap üretiminde yoğun olarak tercih edilen bir türdür. Nevşehir, Kırşehir, Kayseri ve Niğde civarındaki bağlarda yaygın üretimi yapılmaktadır. Sek şarap yapımında kullanılır.
Emir üzümünün anavatanı Nevşehir'dir. Adını; hükümdarların özel şarabı olmasından dolayı, emirlerden aldığı söylenmektedir. Kapadokya bölgesi ve bölgeye yakın Kızılırmak havzasında yaygın olarak yetiştirilmektedir.
Daneleri orta büyüklükte, orta kalınlıkta kabuğa sahip, sulu bir üzüm çeşididir. Aromatik ve asitli yapısı şaraplık olarak değer kazanmasına neden olmaktadır. Hasadı Eylül ayı sonlarında başlamaktadır.
İç Anadolu bölgesinde, 900 - 1100 rakımlı yaylalarda Kızılırmak havzasının da oluşturduğu mikro-klimatik alanda yetişmektedir. Bölgeye; volkanik, tüflü bir toprak yapısı hakimdir. Emir üzümü Nevşehir ile birlikte Kırşehir, Kayseri, Niğde'de de bulunmaktadır.
GÖĞÇEK ÜZÜMÜ: Pekmez yapımında tercih edilen, olgunlaştığı zaman daha yeşil hal alan, çok ince kabuklu, gevşek yapılı, sık taneli bir üzüm çeşididir. Şırası boldur.
HAFIZALİ ÜZÜMÜ: Yeşil-sarı renkli, çekirdekli, iri taneli, orta-geç mevsimde olgunlaşan, sofralık olarak değerlendirilen çeşittir.
HOROZ KARASI: İri taneli, mavi-siyah renkte, uzun eliptik şekilli, hoş kokulu, hem sofralık hem de şaraplık bir üzüm çeşididir. Salkımları sıkı ve iri, görüntüsü dolgun ve çekicidir. Bu üzüm çeşidinin verimi de oldukça yüksektir.
İSMAİLOĞLU ÜZÜMÜ: Sert kabuklu orta sıklıkta bir beyaz üzümdür. Sofralık bir çeşit olması önemli bir pazara sahip olmasının nedenidir. Sofralık üzüm olması yanında pekmez yapımında da kullanılır. Asmada yetiştirilirse büyük ve gösterişli salkımlar elde edilir.
KARABURCU ÜZÜMÜ: Adı kara olmasına rağmen kendisi beyaz olan sık taneli, az çekirdekli sofralık bir üzüm çeşididir.
KAYSERİ KARASI: Daha çok Ürgüp ve Kayseri yöresinde yetişen yuvarlak, iri taneli, ince kabuklu, koyu mor renkte, sofralık ve şaraplık bir üzüm çeşididir. Narin ve çok güzel aroması olan bir üzüm türüdür.
KETEN GÖMLEK ÜZÜMÜ: Küçük taneli, önce sarı renkli olan, olgunlaştıkça kısmen kızaran, seyrek taneli çok tatlı sofralık bir üzüm çeşididir.
KIZIL ÜZÜM/MİS ÜZÜMÜ: Gül üzümü, kızıl üzüm adları ile de anılır. Pembeden kızıla kadar tonları vardır. Seyrek taneli, kendine has hoş kokulu, sofralık bir çeşittir.
NEVŞEHİR KARASI: Kalecik karasına benzeyen sofralık ve şaraplık bir üzüm çeşididir.
PARMAK ÜZÜMÜ: Genellikle sofralık olarak kullanılan beyaz bir üzüm çeşididir. Silindir biçimindedir.
ŞİRADAR ÜZÜMÜ: Yuvarlak taneli, koyu mor renkli, bol şıralı, şaraplık biri üzüm çeşididir. Kalecik karasına benzer.
TİLKİ KUYRUĞU (KURT KUYRUĞU): Beyaz, iri, çok sık taneli, genelde sofralık üzümdür. Şaraplık olan türleri de vardır. Ukrayna’nın Odessa şehri yakınlarında büyük bir şarap fabrikasında Tilki Kuyruğu üzümünden yapılan şarapları görme fırsatım oldu. Ukraynalılar, üzümün Türkiye’den getirildiğini, şarabın müze bölümünde yazmışlar.
Mehmet Kılıç ve arkadaşlarının kurduğu “ANADOLU ÜZÜM ÇEŞİTLERİ” gurubunun bu günlerde üye sayısının 52 bin kişiye ulaşmış olması, bölgemizde bağcılığa ve üzüm çeşitliliğine olan ilginin arttığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Üzüme gönül verenler gurubu olarak nam bulan ANADOLU ÜZÜM ÇEŞİTLERİ gurubunun yönetici ve üyelerini tebrik ediyor. Saygılarımla arz ediyorum.
Nezir Ötegen 15.09.2022 Develi