Eski bir Türk geleneği olan ve Orta Asya'dan gelen 'Saya Gezmesi' geleneği Nevşehir'in bazı köylerinde yüzyıllardır sürdürülüyor.
Nevşehir'in Gülşehir ilçesine bağlı Yeşilli köyünde de bu gelenek her yıl yaşatılıyor. Geçim kaynağının tarım ve küçükbaş hayvancılık olduğu köyde koç katımından yüz gün sonra kuzuların annelerinin karınlarında canlanmaya başlandığı günlerde saya töreni düzenleniyor. Küçük ve büyükbaş hayvan sahiplerinin evlerden, un, yağ, yumurta, ekmek, bulgur gibi yiyecekleri maniler eşliğinde toplaması, sonra da bunları pişirip hep birlikte yemesi şeklinde gerçekleştirilen Saya Gezmesi geleneği, Yeşilli köyünde gençler tarafından uygulandı.
Geleneğin artık unutulmaya yüz tuttuğunu belirten köy sakinlerinden Tahsin Özkan ve Aşır Tezcan, "Televizyonların olmadığı dönemlerde insanlarımız kendi eğlencelerini kendileri yapıyormuş. Bu tür pek çok eğlencemiz var. Bunlardan birisi Saya Gezmesi. Saya "yüz" demek. Değişik şekilde isimlendirilir. Koyun yüzü, deve yüzü gibi adlandırılır.
Tam 100 gün koç katımından sonra kuzunun anasının karnında tüylerinin çıktığına inanılır. Bu günde sayacılar koyun sahiplerinin evlerini gezerler bulgur, yağ, para, tavuk gibi hediyeler alırlar. Daha sonra köy gençleri bunları köy evlerinde uygun yerlerde hep birlikte yerler" şeklinde konuştu.
Türk ve Altay halk kültüründe Bereket Töreni olarak yapılmaktadır. Hayvancılıkla uğraşan toplumların bereketi artırmak için düzenledikleri bir törendir. Bu bayramın koruyucu ruhu olan Saya Han adına düzenlenir. Oyunu yürüten kişiye Sayacı denir. Koyunlar doğurmaya başladığında çobanlar köy köy ev ev gezip saya toplarlar. Sayacılar keçi derisine bürünürler. Saya adı verilen goşalar (maniler) okurlar. Saya Han ile ilişkili bir törendir. Ayrıca otlak, mera gibi anlamları da bulunur. Geçmişten günümüze biraz değişime uğrasa da bereketi temsil eden bir gelenek.
************
Saya Gezmesi nedir?
Orta Asya'dan Anadolu'ya taşınan Türk geleneklerden biri olan Saya Gezmesi, özellikle hayvancılıkla uğraşan toplumlarda görülür. Saya geleneği yörelere göre çeşitlilik arz etmekle birlikte Ocak ayının 3 veya 4'üncü haftaları içinde kutlanır. Bu günler halk tabiriyle kuzunun ana karnında tüylendiği günler olarak bilinir. Saya geleneği, kışın tam ortasına gelindiğine inanılarak evdeki yiyecek ve yakacaklar ile hayvanların yeminin sayılmasıdır. Bu sayımda insanların kendilerine ayırdıkları yiyeceklerin ve yakacakların yarısı, hayvanların yeminin üçte biri hala duruyorsa iyi bir kış geçirileceğine inanılır. Eğer bundan daha azı kalmışsa ona göre tedbirler alınır ve tedarikli olunur. Saya Gezmesi genellikle habersiz başlar, yeni yılın çobanları yanlarına aldıkları gençlerle bir saya gurubu oluşturur. Gençler koyun, dede gibi kıyafetlere bürünerek kapı kapı dolaşmaya başlar. Maniler söyleyerek evlerden bahşiş toplarlar. Bu bahşiş para, un, yağ, bulgur, yufka ekmek, yumurta, şeklinde olur. Bu şekilde evden toplanan malzemelerle yemek yapılır ve ardından köy odalarında saya yemeği düzenlenir.
İnşallah Nevşehir yöremiz ve köylerimiz eskisi gibi bereketi ve kültürü ile tekrar eski güzelliklerine kavuşur...