Genel

İşte Nevşehir ve ilçelerinde bulunan mimari yapılar

Nevşehir ve ilçelerinde bulunan tarihi eserler nelerdir? Nevşehir'in tarih kokan yapılarını sizler için derledik. İşte Nevşehir'in zamana direnen yapıları...

Tarihi kalesi, camileri, kiliseleri, çeşmeleri, konakları, bezirhaneleri, okulları, un değirmenleri, hanları, hamamları, külliyesi, türbeleri ile Nevşehir Anadolunun kadim bir kenti olarak günümüze kadar ayakta duran tarihi yapıları ile göze çarpar...

Nevşehir’in tarihi oldukça köklü bir tarihe sahip olup, yapılan araştırmalar ve arkeolojik kazılar ile pek çok medeniyete ve uygarlığa ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Bu köklü tarihi itibari ile de bizlere ne denli zengin kültürel özellikleri içerisinde barındırdığını göstermektedir.
 

Nevşehir Kalesi

Selçuklular döneminde, Bağdat'a giden kervan yolunun korunması amacıyla inşa edilmiştir. Nevşehir'in eski yerleşim yerinde, sağlam bazalt kütleli bir tepenin üzerinde bulunan kale, Osmanlı döneminde Damat İbrahim Paşa tarafından onarılmış ve cumhuriyet döneminde de yeniden restore edilerek tahrip olmaktan korunmuştur. Sur duvarları genelde sağlam olup, kale girişi güneybatı yönündedir

Beylik Hanı

Kurşunlu Camisinin avlusunun alt kısmında olup bir bölümü kayaların oyulması ile yapılmıştır. Beylik Hanı, Damat İbrahim Paşa’nın, Nevşehir’i canlı bir ticaret şehri yapmak amacıyla yaptırdığı eserlerden biridir. Kitabesini Şair Raşit’in yazdığı handa, günümüzde sadece hayvanlara ayrılan bölüm kalmıştır.

Kurşunlu Camisi (Damat İbrahim Paşa Külliyesi)

Damat İbrahim Paşa tarafından 18. yüzyılda yaptırılan külliyede, cami, medrese, imaret, sübyan mektebi, hamam, kervansaray ve çeşmeler bulunmaktadır. Ana mekân sekizgen kasnağa oturan bir kubbe ile örtülüdür. Camiye üç kapıdan girilir. Ana giriş avlu kapısının kuzeybatısında olup, kapı üzerinde Şair Nedim’e ait bir mermer kitabe yer almaktadır. Güney duvarındaki giriş kapısı ise yol seviyesinden yüksekte kaldığından, avluya merdivenlerle inilmektedir. Üçüncü kapı ise doğudadır. Cami bezemeleriyle lale devrinin özelliklerini taşır.

Medrese: Camiyle aynı tarihte yapılan medrese, caminin batısındadır. İlk müderrisi ünlü Kunevi Çelebi olan medrese dikdörtgen planlıdır. Avlu kubbeli revaklarla çevrili olup, kuzeydoğu kulesinde dershanesi yer almaktadır. Üzeri pandantifli bir kubbeyle örtülüdür. Medresede içlerinde ocak ve dolap nişleri olan 17 talebe hücresi vardır. Eyvanlı iki kapısı olan medresenin kitabesi Şair Vehbi tarafından yazılmıştır. Yapı, 1961 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce restore edilmiştir.

Kütüphane: 1727 yılında inşa edilen kütüphanenin kitabesini Şair Nedim yazmıştır. Damat İbrahim Paşa'nın buraya 187 cilt kitap armağan ettiği bilinmektedir. Kütüphanenin en önemli eserlerini, İbrahim Paşa'nın bağışladığı el yazması Osmanlıca, Arapça ve Farsça kitaplar oluşturmaktadır.

İmaret: 1726 yılında yaptırılmıştır. Yuvarlak kemerli kapıdan yüksek duvarlarla çevrili bir avluya girilir. Bir süre hapishane olarak, 1949’dan 1967 yılına kadar müze olarak kullanılmıştır. İmaretin kitabesini Şair Vehbi yazmıştır.

Sübyan Mektebi: İmaretin yanında, aynı avlu içinde bulunan Sübyan Mektebi, 1726 yılında inşa edilmiştir. İki katlı olan yapının alt katı kayalardan oyularak yapılmıştır. Mektebin kitabesi Şair Vehbi tarafından yazılmıştır. 1949-1967’ye kadar müze olarak kullanılmıştır.

Hamam: Külliyenin kuzeyinde yer alan hamam, 1726-1727 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Kesme taştan yapılan hamamın ortası ve soğukluk bir kubbeyle örtülü olup, yanlarda da kubbeli şekiller bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli kapıdan, ortasında göbektaşı yanlarında ise kurnalı şekiller bulunan sıcaklığa girilir. Sıcaklığın batısında su deposu ve külhanı vardır. Günümüzde de kullanılan hamamın kitabesi Şair Nedim’e aittir.

Nevşehir il merkezinde bulunan Cumhuriyet Mahallesi, bünyesinde Nevşehir Kalesi, Eski Nevşehir Cezaevi, İbrahim Paşa İlkokulu gibi tarihi yapılar barındırmaktadır. Nevşehir Kalesi'nin 12. yüzyılda Bağdat'a giden kervanların korunması amacıyla Selçuklular tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Eski Nevşehir Cezaevi, 1849 yılında Meryem Ana Kilisesi olarak inşa edilmiş ancak 1950 1983 yılları arasında cezaevi olarak kullanılmış ve Yılmaz Güney, Kemal Tahir gibi ünlülere sahipliği yapmıştır. İbrahim Paşa İlkokulu da eski bir kilise olup 1934 yılından 2003 yılına kadar okul olarak kullanılmıştır. Bünyesinde barındırdığı tarihi yapıların yanı sıra mübadele ile gelen göçmenler, cezaevindeki mahkûmları ziyarete gelen mahkûm yakınları ve elbette mahalle sakinleri ile Cumhuriyet Mahallesi'nin sosyal yapısı da oldukça ilgi çekicidir. Ne var ki kentsel dönüşüm kapsamında Cumhuriyet Mahallesi sakinlerinin, Nevşehir'in başka bir bölgesinde inşa edilen toplu konutlara taşınması ve burada bulunan evlerin yıkılması ile Cumhuriyet Mahallesi'nde birkaç tarihi eserden başka bir şey kalmamıştır.

Nevşehir'de Hanlar;

Pamukçu Hanı varmış. Bu günkü Fişekçi sokağın köşesi olarak geçmektedir.

Günümüzde Görgünler Pasajıda eksiden han olarak kullanılıyormuş.

Ali beyin Hanını birçok insanımız anımsar. Yeri Meterist. Günümüzde etrafları dükkân ve ortası araba garajı olarak kullanılmaktadır.

Kavaklı Han Aşağı Beddik Camisinin alt tarafları olarak geçmektedir.

Bugünkü İş Bankasının olduğu yerde hanmış. İnşaatı sırasında temel kazılarında handan kalan kalıntılar görülmekteydi. Bu hanın mermer sütunları ve üç katlı olduğu kayıtlarımdadır. Güzel bir han olduğu söylenir. Bu han “Burunsuzun Hanı “ olarak anılırmış.

Ada mahallesindeki Hocanın Hanı (Bekir Efendi Camisinden, Belediye Caddesine çıkan yol)

Han altının altında, Eski hastane karşısında ki han.

Beylik Hanı Kurşunlu Camii altında

Göreme Oteli civarında Yusuf Beyin hanı varmış.

Vakıflar bankasının olduğu yerde “Ağaç aynalı Zühtü Ağanın hanı” Genellikle otobüsler buraya konurmuş.

Hilmi Atay’ın olduğu yerde eskiden hanmış. (Ada Mahallenin yukarı sağ tarafı) İsmini bulabildiğimiz hanlar bunlardır.

Yer itibarıyla göz önünde bulunduracaksak karşımıza Türk mekânları çıkmaktadır. Yöresel tarihimizde ne Rumların, nede Ermenilerin hanlarının olmadığı görülmektedir.

Kervansaraylar;

Sarıhan (Saruhan) kervansarayı, doğu-batı bağlantısını sağlayan Aksaray-Kayseri güzergahının Nevşehir sınırları içinde kalır. Avanos ilçesinin 5 km güneydoğusunda, Ürgüp'ün ise 6 km kuzeyinde, Damsa vadisinde yer alır. II. İzzettin Keykavus zamanında - belki de onun tarafından - 1249 yılında yaptırılan Sarıhan 2000 m²'lik bir alanı kaplamaktadır. Sarıhan'da yapı malzemesi olarak sarı, pembe ve devetüyü renginde, oldukça düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Gerek anıtsal portalin, gerekse iç portalin kapı kemerlerinde iki renkli taşlar kullanılmış, böylece dekoratif bir görünüm sağlanmıştır. Üst kısımları yer yer yıkılan han, 1991 yılında restorasyonu tamamlanarak orijinal haline getirilmiştir. Selçuklu sultanları, sultanhanların en son örneklerinden olan Sarıhan'dan sonra han yaptırmamışlardır.
 

Ağzıkarahan ;Aksaray-Nevşehir karayolu üzerinde, Aksaray'a 17 kilometre uzaklıkta olup, Anadolu'daki en önemli hanlardan birisidir. 

Nevşehir'de Kaleler;

Nevşehir Kalesi

Uçhisar Kalesi

Ortahisar Kalesi

Ürgüp Temenni Tepesi

Hacı Bektaş – i Veli Külliyesi

Nevşehir il merkezine 45 km mesafede olan Hacıbektaş ilçesi, adını 13. Yüzyıl İslam düşünürü Hacı Bektaş Veli’den almıştır. 

Bu ilçede yer alan Hacı Bektaş Veli Külliyesi’nin içinde bulunan türbenin yanı sıra, 3 avlu ve avluyu çevreleyen binalar da Nevşehir’in tarihi eserlerinin arasında yer almaktadır. 

Külliyenin birinci avlusunda Üçler Çeşmesi bulunmaktadır. Burada aynı zamanda bulunan üçler kapısından geçilerek dergah avlusuna ulaşılmaktadır. Baba Köşkü, Mihman Evi, Aş Evi ve Arslanlı Çeşme, ikinci avlunun önemli yapıları arasında yer almaktadır. Üçüncü avlu ise Atatürk Köşesi’dir. Bu avluda Pir evi, Hacı Bektaş Veli Türbesi ve Balım Sultan Türbesi görülebilmektedir. 

Ürgüp Kadı Kalesi

Nevşehir il merkezine 20 km mesafede yer alan Kadıkalesi, Selçuklular zamanında savaşlarda kadınların ve çocukların saklandığı bir kaya kaledir. Kadıkalesi’nin içinden Damsa Çayı’na kadar uzanan bir geçit bulunmaktadır. Bu geçit, tehlikeli durumlarda kullanılmak üzere yapılmıştır. 

Dünyaca ünlü Fransız gezgin Felix Maire Charles Texier, Kadıkale’den çok etkilenmiş ve resmini çizmiştir. 

Nevşehir Tarihi Yerleri
Göreme Açık Hava Müzesi.
Ihlara Vadisi.
Nevşehir Yeraltı Şehirleri.
Nevşehir Kalesi.
Temenni Tepesi.
Damat İbrahim Paşa Külliyesi.
Sarıhan Kervansarayı
Kapadokya Kaya Evleri.

NEVŞEHiR'DE BULUNAN MiMARi ESERLER 

1- Nevşehir Damat ibrahim Paşa Camii 

2- Nevşehir Damat ibrahim Paşa Hamamı 

3- Nevşehir Damat ibrahim Paşa Medresesi 

4- Nevşehir Damat ibrahim Paşa Hanı 

5- Nevşehir Damat ibrahim Paşa imareti 

6- Nevşehir Damat ibrahim Paşa Sıbyan Mektebi 

7- Nevşehir Hasan Dede Türbesi 

8-Nevşehir Kalesi 

9- Nevşehir Kaya Camii 

10-Nevşehir Kara Camii 

11-Kaymaklı Yeraltı şehri 

12-Kaymaklı Kurşunlu Camii 

13-Nar Halil Paşa Camii 

14-Nar Bayana Mescidi

15-Nar Ören Kilisesi 

16-Uçhisar Kalesi 

17-Uçhisar Hacı Ali Camii 

18-Nevşehir Fişekçi Camii 

19-Nevşehir Orduoğlu Camii 

20-şıh Efendi Camii 

21-Nevşehir Hacı Nasuh Ağa 

22-Nevşehir Aşağı Bekdik Camii, 

23-Nevşehir Orta Bekdik Cami 

24-Çardak Eski Cami 

25-Göreme Halil Ağa 

26-Göreme Aydınlı 

27-Göreme Gaferli camileri 

28-Nevşehir Meryem Ana Kilisesi 

29-Göreme Kiliseleri 

1-Elmalı Kilise 

2-Aziz Basel Kilisesi 

3- Karanlık Kilise 

4-Azize Barbara şapeli 

5-Kadir Durmuş Kilisesi 

6-Yusuf Koç Kilisesi 

7-El-Nazar Kilisesi 

8-Saklı Kilise 

9-Meryem Ana Kilisesi 

10-Kılıçlar Kilisesi 

11-Azize Catherine şapeli 

12-Yamalı Kilise 

13-Eğritaş Kilisesi 

14-Yılanlı Kilise 

15-Kızlar Manastırı 

GÜLşEHiR'DE BULUNAN MiMARi ESERLER 

1-GülşehirKaravezir Camii 

2-GülşehirBaş Çeşme 

3-GülşehirKaravezir Hamamı 

4-GülşehirKaravezir Medresesi 

5- Ovaören Camii 

6- Gökçetoprak Yeraltı şehri 

7-Ovaören Yeraltı şehri 

8-Ovaören Tabya Tepe Höyüğü 

9-Ovaören Kiliseleri 

10-Ovören Yeraltı Yerleşimleri 

11-Ovaören Deve Damı 

12-Gökçetoprak Yazılıkaya 

13-Gökçetoprak Zeus Sunağı 

14-Ovaören Roma Dönemi Mezarları 

15-Tuzköy Alaattin Camii 

16-Civelek Mağarası 

17-GülşehirAçıksaray Harabeleri 

18-GülşehirSen Jan Kilisesi 

19-Kızılkaya Camii 

20-GülşehirAşcıbaşı Süleyman Ağa Camii

21- Gülşehir Aziz Dimitrius Kilisesi

22- Yeşilöz Höyüğü

ÜRGÜP'TE BULUNAN MiMARi ESERLER 

1-Ürgüp Ulu Camii 

2- Ürgüp Karamanoğlu Camii 

3- Ürgüp Reşadiye Camii 

4- Ürgüp Yahya Efendi Medresesi 

5- Damsa Taşkın Paşa Camii 

6- DamsaTaşkın Paşa Türbesi 

7- DamsaTaşkın Paşa Sarayı 

8- Ürgüp Kılıç Aslan Türbesi 

9- Ürgüp Altıkapılı Türbe 

9- Ürgüp Tahsin Ağa Kitaplığı 

10- Mazı Yeraltı şehri 

11- Ürgüp Kadı Kalesi 

12- Ortahisar Kalesi 

13- Ortahisar Kiliseleri 

14- Ürgüp Kiliseleri 

15- Kaya Mezarlar 

16-şahinefendi Sobessos Antik şehri 

17-Mustafapaşa Aios Vasilios Kilisesi 

18-Mustafapaşa Sinasos Kilisesi 

19-Mustafapaşa Alakara Kilisesi 

20-Mustafapaşa Aios Nichole Manastırı 

22-Mustafapaşa Konstantin - Helena Kilisesi 

23-Mustafapaşa Manastır Vadisi kiliseleri 

24-Mustafapaşa Basil Kilisesi'dir 

25-Ürgüp Sağırmescit 

26- Ürgüp Musaefendi Camii 

27- Ürgüp Yunak Camii 

28- Ürgüp Davutağa Camii 

29- Ürgüp Pancarcı Camii 

30-Esbelli Garip Camii 

31-Ayvalı köyü Yusuf Bey Camii 

32-Ortahisar Alaaddin Camii 

33-Ortahisar Abdioğlu Camii 

34-Ortahisar Alireis Camii 

35-şahinefendi Camii 

AVANOS'TA BULUNAN MiMARi ESERLER 

1- Avanos Alaaddin Camii 

2- Yeraltı Camii 

3- Mehtap Kadın Camii 

4- Özkonak Köprüsü 

5- Sarıhan 

6- Topaklı Höyüğü 

7- Özkonak Yeraltı şehri 

8- Avanos Köprüsü 

9- Kaya Mezarları 

10- Kilise ve Manastırlar 

11- Zelve Harabeleri 

12- Paşabağları 

13- Avanos Yeşilbaş Camii 

14-Avanos Orta Mahalle Camii 

15-Özkona Kadir Efendi Camii 

16-Özkonak Köprüsü 

ACIGÖL'DE BULUNAN MiMARi ESERLER 

1-Ağıllı Yazılıkaya 

2-Acıgöl Yeraltı şehri 

3-Tatlarin Yeraltı şehri 

4- Tatlarin Kilisesi 

5-Tatlarin Boğazağzı camii 

6-Yerleşim Yerleri 

7-Tepeköy Eski Camii 

8-Kurugöl Yeraltı şehri 

HACIBEKTAş' TA BULUNAN MiMARi ESERLER 

1- Hacıbektaş Veli Türbesi 

2-Balım Sultan Türbesi 

3-Hacıbektaş Tekkesi Camii 

4-Hacıbektaş Cuma Camii 

5-Karaburna Kalesi 

6-Hacıbektaş Hanı 

7 –Karaburna Yazıkaya 

8- Hacıbektaş Sulucakarahöyük 

9- Hacıbektaş Aslanlı Çeşme 

10-Hacıbektaş Hacı Fıkıh Çeşmesi 

11- Hacıbektaş Çilehane 

12- Hacıbektaş Savat Pınarı 

13- Hacıbektaş Akpınar Çeşmesi 

14-Bektaşlar 

15- Hacıbektaş Balım Evi 

16 Hacıbektaş -Bektaş Efendi Türbesi 

17-ilice Höyük , 

18-Kayaaltı Höyük 

19-Abdal Kalesi, 

20-Kızılöz Çiftliğ 

21-Kale Höyük 

DERiNKUYU'DA BULUNAN MiMARi ESERLER 

1-Derinkuyu Yeraltı şehri 

2-Özlüce Yeraltı şehri 

3-Doğala Han 

4-Derinkuyu Ortadoks Kilisesi 

5 - Til Han

6- Özlüce Kilise Camii

Kaynaklar:  

Tuncay YILDIRICI  ( Sanat Tarihçi )

Bahadır Dedeoğlu