NEVŞEHİRLİ YEREL SANATÇILAR-I
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Refik Başaran, Nevşehir bölgesinin en tanınmış sanatçısıdır. Doğup büyüdüğü yerlerde birer türkü sevdalısı olan Nevşehirli Cafer, Avanoslu Selahattin, Ürgüplü Fadime, Ürgüplü Şevket Uçar, Nevşehirli Şerif Çopur, Ürgüplü Kamil, Nevşehirli Mıstık Maviş, Ürgüplü Ali, Ürgüplü Âşık Mehmet,Memiş Şahin,Uçhisarlı Başaran ve Nevşehirli Misali gibi yerel sanatçılardan etkilenmiş ve onlardan öğrendiği türkülerle plak yapmıştır. Bölgede diğer en çok tanınan sanatçılardan birisi de Avanoslu Selahaddin olarak bilinen Selahattin Küçükdağ’dır.
Halk ozanlığı ya da aşıklık geleneği konusunda Nevşehir yöresinin fakir olduğunu söylemek mümkün değildir. Sadece bölge de yetişen aşıkların yeterince tanınmadığı ya da tanıtılmadığını söylersek daha doğru bir tespit yapmış oluruz.
Sözel kültürün yerel temsilcisi olan bu sanatçılar tarihin tozlu sayfalarında kaybolup gitmektedirler. Bu nedenle kent yönetiminin bu değerleri koruma görevi vardır. Nevşehir eski cezaevinin kent tarihi müzesi olması bu anlamda kaçınılmazdır.
Yöremizde yetişen yerel sanatçıları kısa kısa tanıtmak gerekirse;
ÜRGÜPLÜ FADİME(Fadime Başaran)
Ürgüplü Fadime diye bilinen yerel sanatçı aslında Refik Başaran ile evlenen Fadime Başaran’dır. Refik Başaran eşine ait bazı yerel türküleri seslendirmiştir.( 17.01.1939 Cumhuriyet Gazetesi) Fadime Başaran, köylüsü Fadik Altun ile birlikte türküler söylemiştir. 3 Mayıs 1940 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi haberine göre de ilk plakları 1940 yılında çıkmıştır. Ayağına Giymiş Üç Güllü Çorap isimli Nevşehir türküsü bilinen en eski türkülerden birisidir. Güle Çıktım Gülmedim, Al Elma Soyulur mu? Dalma Çaylar Derindir. İstanbul Yolunda diğer ünlü türkülerdir. O türküleri günümüzde Pınar Sağ seslendirmektedir. Refik Başaran eşi olan Fadime Başaran 30 Kasım 1993 tarihinde vefat etmiştir.
AL ELMA SOYULUR MU ?
Al elma soyulur mu
Güzele doyulur mu
Güzel seven yiğidin
Kolları yorulur mu
A benim de al kınalı kekliğim
Şaşkın da yar yolunu beklerim
Kar yağar alçaklara
Dökülür saçaklara
Nasıl ana doğurmuş
Sığmayor kucaklara
A benim de al kınalı kekliğim
Şaşkın da yar yolunu beklerim
Aynan düştü al gelin
Yanakların bal gelin
İnşallah kocan ölür
Sen de bana kal gelin
A benim de al kınalı kekliğim
AVANOSLU CEVAT BALA
Düğünlerde saz çalıp türkü söyleyen ve çömlekçilik yaparak yaşamını kazanan M. Cevat Bala 1906 yılında Avanos’ta doğmuştur. 1946 Yılında Ankara Radyosunun açtığı mahalli sanatçı sınavını kazanmış daha sonra Ankara Belediyesine geçerek oradan emekli olmuştur. Bir Küçücük Sazım Var en ünlü türküsüdür. 1994 yılında vefat eden Cevat Bala’nın iki oğlu vardır. Sanatçı Avanos’ta geçen ömrünü kendi ismini taşıyan Yukarı Mahalle Cevat Bala sokakta tamamlamıştır.
HACIBEKTAŞ YENİCEENGELLİ VELİ KANGAL
1924 yılında Yeniceengel Köyünde doğdu. Eğitim görmedi. Hemşehrisi Burunsuz Hacı’dan saz dersleri aldı. Önceleri başkalarının söylediği türküleri söyleyen sanatçı yirmi yaşından sonra özgün deyişleriyle kendisine özgü bir tarz oluşturdu.
Kendi şiirlerini besteleyip, çalıp, söyleyerek tanındı. Bazı türküleri plaklara, bantlara okundu. Pancar Pezik Değil mi? Yağmur Yağar Yerlere isimli türküler bilinen en önemli eserleridir.
8 Nisan 2012 de vefat eden sanatçı köyünde toprağa verilmiştir.
ÜÇHİSARLI BAŞARAN/ŞÜKRÜ ATAY
Üçhisarlı Başaran olarak bilinen Şükrü Atay,1922 Yılında Uçhisar’da doğmuştur.Başaran genç yaşta bağlama çalmaya başlar Ürgüplü Refik Başaran’dan aldığı kısa süreli ders ve ona karşı hayranlığı ve sevgisini geliştirir. Uçhisarlı Başaran orta boylu, güler yüzlü, esmer, kimseyi incitmeyen saf bir insandır. Fazla malı, mülkü yoktur. Tanıyanların anlattığına göre, bağ, bahçe işlerini fazla sevmezdi; geçimini sazından çıkaran bir sanatçıydı. Geçmiş yıllarda bölgemizde yaygın olan oturak alemlerinin vazgeçilmezi idi.
En çok çalıp söylediği türküler Refik Başaran ve Uçhisar’lı Ahmed Misali’ye aittir.
Son zamanlarını ağır hastalıklarla geçiren sanatçımızın 88 yıllık ömründe “9 imam nikahlı” 1 resmi nikahlı eşi olmuştur. 2010’de vefat eden nikahlı eşinden üç kızı ve iki oğlu vardır.
Yararlanılan Kaynak; Ahmet Kutlar (30.05.2012 Uçhisar Sitesi)
UÇHİSARLİ MİSALİ(Ahmet Misali Uraz)
1903 yılında Nevşehir Uçhisar'da doğan Ahmet Misali, küçük yaştan itibaren saz çalmaya ve türkü söylemeye başlar. Uçhisar Halkevinde aldığı eğitimle kendisini geliştirir. Düğünlerde türküler çalar söyler. Uçhisar’lı Ahmet Misali'ye ait, Çocuk Gelin, Aman Felekde Bir Daş Attın, Evel Bahar, Sap Yükledim Ganıya, Nafile, Tahdaları Galındır, Elif, Çiçek Dağı ve Ayağı, Akşam Oldu Yine, Bahçe Divarı, Menberi, Kınalı Parmak Ne Güzel Eller, olan 12 adet beste ve türkü derlenmiştir. Çocukluğunda ayağına batan çubuk nedeni ile sağ bacağında ki rahatsızlığından dolayı,1942 yılında genç yaşında vefat etmiştir.(Yararlanılan Kaynak; Ahmet Kutlar, 30.05.2012 Uçhisarlılar İnternet Sitesi)
Yararlanılan Kaynaklar:
Gürbüz SAPMAZ, (2000), Şen Olasın Ürgüp-Refik Başaran-Hayatı-Türküleri, Ankara.
Hasan ŞAHİN, (1991), Ürgüplü Refik Başaran, Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1991/1, Ankara.
Pervana Bayram Nevşehir’in Avanos İlçesi, Uçhisar ve Göreme Beldelerinde Evlilik Merasimleri, NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2013) 17-37 P. Bayram / Nevşehir University Journal of Social Sciences 2 (2013) 17-37