TARİHE KARIŞAN BİR EĞLENCE TÜRÜ; OTURAK ALEMLERİ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Tarımın yaygın olduğu, nüfusun çoğunluğunun köylerde yaşadığı dönemlerde henüz eğlence merkezleri ve meyhanelerle tanışmamış kırsal kesim halkının uzun kış gecelerinde kendi aralarında gerçekleştirdikleri eğlence türüdür oturak alemleri. Konya ilimiz oturak alemleri denilince ilk akla gelen ildir. Ancak Urfa, Ankara, Çankırı, Çorum ,Muğla gibi Anadolu’nun dört bir yanında özellikle kırsal kesimde yaygın uygulama alanı bulmuştur. İleri yaşlı insanlarımızın anılarına göre Nevşehir ve köylerinde de 1970 yılı başlarına kadar oturak alemleri yapılmıştır. Kimileri bu eğlence türünü “toplumsal değer yargılarına aykırı, genel ahlaka aykırı” olarak tanımlasa da böyle görmeyenlerin sayısı da bir hayli fazladır.
1980’lerde Yusuf Kurçenli’nin “Gramofon Avrat” filmiyle gündeme gelen oturak alemlerinin kökeni neredeyse Selçuklulara uzanan, bir hasat mevsimi eğlencesidir.Eşini, dostunu eğlendirmek isteyen ev sahibi; saz ekibi ve dansçı kadınlarla tertip ettiği geceye, ‘barana’ denilen dost meclisini davet ediyor. Eve yalnızca davetli erkekler girebilirken, gece boyunca kurulu sofranın yemeklerini köyün kadınları hazırlıyor. Dans etmek için gelen ‘oyuncu kadınlar’ ise ev sahibinin koruması altındaki kesin kurallar çerçevesinde konuk ediliyor. Kadının istemediği herhangi bir dokunuş yasak, sevişmek yok, gecenin sonunda ev sahibinin vereceği dışında para çıkarmak ayıp sayılıyor(M.Sakman).
Konya kırsal kesim eğlence kültürünün en temel ayırt edici özelliklerinden biri oturak âlemleridir. Anadolu’nun her yöresinde değişik isimlerle ve biçimlerle de olsa yapıldığı görülmektedir. Anadolu’nun birçok yöresinde yaren geceleri, sıra geceleri, gibi adlandırılan bu eğlenceler Konya’da oturak alemi ismini almıştır. İşlerin azaldığı uzun kış aylarının gecelerinde, evlerin dışındaki genellikle gözden uzak, eril, yerel ve kapalı eğlence mekanları olan odalarda düzenlenmektedir. Delikanlı odası, akran odası, yaren odası, köy odası gibi yerel adlarla anılan bu mekânlar bir ya da iki odalı müstakil yapılar şeklindedir.
Oturak alemlerine katılanlar ise;1) Hovardalar: Oturak alemlerinin tüm masraflarını karşılayan, alemi düzenleyen kişilerdir. Yurdun değişik yörelerinde kabadayı, efe ve külhani gibi adlarla da adlandırılırlar. 2) Oyuncu kadınlar: Oturak alemlerinde erkekleri eğlendirmekle görevli, dans eden ve içki servisi yapan kadınlar. 3) Saz ekibi: Cura, tef, ut, kanun, keman, cümbüş çalan ve alemde canlı müzik icra eden ekip katılmaktadır.
Nevşehir ve yöresinde yapılan oturak alemlerine ilişkin yapılan incelemelerde özellikle Konya bölgesinden esinlenildiği anlaşılmaktadır. Ancak Nevşehir ve ilçelerinin tamamında yapıldığına dair bir tespit mevcut değildir. Genelde kırsal kesimde kış aylarında erkeklerin katılabildiği ve dans yapan kadınların yer aldığı bir eğence türü olarak bilinmektedir. Oturak alemine katılan kadınlar, sadece profesyonelce dans yapan kadınlardır. Dansçı kadını kıskanan erkekler arasında yaşanan kavgalar ve cinayetler tarihe bir not olarak düşmüştür.
1970 yılları başlarından itibaren sık başvurulan bir eğlence türü olma özelliğini kaybetmiştir. Oturak alemleri genel olarak günümüzde Urfa ili ve çevre bazı illerde yapılan sıra gecelerine benzemektedir. Anadolu kültürü açısından yok olmaya yüz tutmuş bir eğlence türüdür.
Yararlanılan kaynaklar:
Selçuk Es, “Konya Türküleri ve Oturak Âlemleri”, Yeni Konya Gazetesi, 19 Kasım 1979-13 Aralık 1979 Temel Türkçe Sözlük, Tercüman Yayınları, İstanbul 1986
Sakman, M,T. (1992). Gerçek Yönleriyle Konya Oturak Alemleri, Yeni Meram Gazetesi, 27,28,29 Mayıs Sakman, M,T. (1993). Konya Oturak Alemleri, Yeni Meram Gazetesi, 27,28,
İlhan F. Demir Konya Oturak Alemleri, İstanbul 1959