TARİHİ KAYA MEZARLARI VE MAZI KÖYÜ
Dr. Faruk GÜÇLÜ
Mazı Köyü’nün tarihi konusunda elimizde yeterli veri mevcut değildir. Ancak Karaman Eyaleti Tahrir Defterlerine göre 16.YY’da Ürgüp Nahiyesine bağlı Mazı isimli ve Müslümanların yaşadığı bir köy mevcuttur.
Antik adı "Mataza" olan Mazı köyü, antik yer altı şehri ile ünlüdür. Yer altı şehrine değişik yerlerden 4 giriş tespit edilebilmiştir; asıl girişi düzensiz taşlarla örülmüş koridor sağlamaktadır. Kısa koridordaki iri sürgü taşı, yeraltı şehrinin giriş çıkışını kontrol altına almaktadır. Yeraltı yerleşiminin geniş alanlarına yayılan ahırlar, diğerlerinden farksızdır. Ahırlardan kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kilisesine ulaşılmaktadır. Bu mekânın girişi sürgü taşı ile kapatılabilmektedir. Kilise apsisi, köşeye oyulmuştur ve cephesi kabartmalarla süslüdür.
Köyde Roma döneminden yeraltı şehirleri bulunmaktadır. Yine bu döneme ait seramik fırınlar ve kaya mezarları köyün tarihi zenginlikleri arasındadır. 2015 yılında köydeki yeraltı şehrinin tehlikeli yerleri onarılarak tekrar turizme açılmıştır. Her yerden farklı bir yeraltı yukarı doğru çıkmaktadır.
Kapadokya´daki yer altı şehirlerini aşağı inerken Mazı Köyündeki yer altı şehirleri tam tersi 8 kat yukarı çıkmaktadır.Köyün etrafında kayalıkların üzerinde kayaya açılmış mezarlar bulunmaktadır.Frigyalılar, Lidyalılar, Bizans ve son dönem olarak Romalıların kalıntılarına rastlanmaktadır.
Köylülere göre köyün “Mazi” adını iki ayrı etkenden aldığı söylenir birincisi Köyde çok eskiden yetişen Mazı ağacından. Ancak köyde şuanda mazı ağacı iki tane kalmış durumdadır. İkinci etken ise antik çağdaki adı “Mataza”dan alınmıştır.
Antik adı “Mataza” olan Mazı köyü, Ürgüp´ün 18 km güneyinde, Kaymaklı Yeraltı Şehri´nin ise l0 km doğusundadır. Vadinin her iki dik yamaçlarında Erken Roma Dönemi´ne ait kaya mezarları bulunmaktadır. Platoda ise çok sayıda Bizans Dönemi´ne ait mezarlar yer alır. Yeraltı şehri, derin vadide yer alan köyün batı dik yamacına övülmüştür.
Kilise apsisi, Kaymaklı Yeraltı Şehri´ndeki kilisenin aksine uzun kenar köşesine oyulmuş, fasatı kabartmalarla süslenmiştir. Kilisenin kenarlarına oturmaya yarayan alçak platformlar yapılmıştır.Kilise apsisinin karşısındaki küçük oyuk aynı zamanda gizli baca olup yeraltı şehrinin diğer mekânlarına geçişi sağlar. Bacanın iki tarafındaki küçük oyuklar tırmanmayı kolaylaştırmıştır. Üst katlara geçiş gizli bacalar sayesindedir. Üst kat salonları ve odaları birbirlerine dar, uzun tünellerle bağlanmıştır. Mazı yeraltı şehrinin genel özelliği alt kat mekânlarının bağlantıları kısa pasajlarla, üst kat mekânlarının ise uzun, dar pasajlarla sağlanmasıdır.
Türkiye'nin en gözde kültür turizm merkezlerinden biri olan Kapadokya bölgesinde, Romalılar'ın en önemli yerleşim merkezlerinden birinin Ürgüp ilçesine bağlı Mazı köyü Kayabaşı ve Davutlu Bucağı olarak da isimlendirilen iki ayrı tepede oldukça geniş bir alana yayılan kaya mezarlarının vardır. Bebek, çocuk ve yetişkin mezarı olarak 300 civarında belirlenen mezar tespit edilmiştir.
Tüm Anadolu köylerinde olduğu gibi Mazı Köyü de yoğun göç vermiştir. 2007 de 1433 kişinin yaşadığı köyde 2010 yılında 1387 kişi,2015 yılında 1209 kişi ve 2019 yılında 1169 kişi yaşamaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar
-Wikipedia
-Mazı Köyü tanıtım sitesi
-Mustafa Kaya, Geçmişten Günümüze Ürgüp,1994.