TARİHSEL GELİŞİM İÇİNDE MACCAN/GÖREME
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Göreme, Nevşehir- Ürgüp- Avanos ilçeleri arasındaki etrafı vadilerle çevrili,Peribacalarının çokça olduğu,doğalgüzelliği ile dünya harikası sayılanbir bölgede yer almaktadır. Göreme’nin eski adları¸Korama, Matiana,Madyan, Maccan ve Avcılar’ dır. Ne anlama geldiği pek de bilinmeyen Maccan adının Osmanlı döneminde kullanıldığı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Avcılar adının kullanılmaya başlandığı ve 1975’den itibaren Göreme adı kullanıldığı görülmektedir. Göreme ile ilgili VI. yüzyıla ait bir belgede ilk olarak Korama adına rastlandığından dolayı en eski adının bu olduğu düşünülmektedir.Bu belgede Aziz Hieron’un III. yüzyıl sonlarında Korama’da doğduğu, Malatya’da 30 arkadaşı ile birlikte şehit olduğu ve elinin kesilerek annesine; Korama’ya getirildiğinden bahsedilmektedir. Koramalı Şehit Aziz Hieron’un Göreme Açık Hava Müzesi içinde yer alan Tokalı Kilise’de oldukça büyük boyutta resmedilmiş bir tasviri bulunmaktadır.
Tarihçilerin tespitlerine göre M.S 4. Yüzyılda Korama, 12 YY da Matine,15 YY da Madyan, 19 YY ortalarına kadar Maccan adının kullanıldığı,1968 de Avcılar adının verildiği anlaşılmaktadır. Göreme adı 1975 den sonra kullanılmaya başlamıştır.
Göreme ve çevresinin, Roma Döneminde nekropol alanı olarak Venessalılarca (Avanos) kullanıldığı düşünülmektedir. Gerek Göreme’nin merkezindeki anıt gibi büyük peribacasının içine oyulmuş iki sütunlu Roma mezarı, gerekse civarında yer alan çok sayıdaki mezarlar bu görüşü desteklemektedir. Orta çağın ilk evrelerinde Hıristiyanlar için önemli bir dini merkez olan Göreme, XI..ve XIII. Yüzyılda Aksaray yakınlarındaki Mokissos’a bağlı bir piskoposluk merkeziydi. Göreme ve çevresinde çok sayıda manastır, kilise ve şapel bulunmasına karşın yapılış tarihleri ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle bu dini yapılar daha çok ya ikonografik açıdan ya da mimari özelliklerine göre tarihlenebilmektedir.
Ulaşım yollarına uzaklığı ve engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma yeri olmuştur. Manastır hayatı III. YY sonları ile IV.YY başlarında başlamış ve hızla yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekha- neler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap yapım yerleri bulunan mekanlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir. Ayrıca saha içerisinde, Ürgüp, Avcılar, Üçhisar, Çavuşini, Yeni Zelve yerleşimleri, Göreme yöresinin geçmişteki kültürüne uygun tarım ve köy hayatını yansıtan tarihi ve doğal bütünlüğü sağlayan sahaları teşkil eder.
Göreme 30 Ekim 1986 da Bakanlar Kurulu kararıyla millî park ilan edildi, 22 Ekim 2019 tarihinde millî park statüsünden çıkarıldı. Milli Park Statüsünün niçin kaldırıldığına dair bir gerekçe açıklanmamıştır. Milli Park statüsünün korunması gerektiği tartışmasızdır. Göreme Açık Hava Müzesi’nde Kızlar ve Erkekler Manastırı, Aziz Basileus Kilisesi, Elmalı Kilise, Aziz Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise gezilebilmektedir.
Göreme Açıkhava Müzesi 6 Aralık 1985 tarihinden bu yana doğal ve kültürel varlık olarak UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alıyor.1967 Yılında Müze olarak ziyarete açılmıştır. Doğal güzelliklerinin yanı sıra tarihi ve dini bir merkez olması açısından dünya tarihi açısından önemli bir yerdir. Her yıl on milyonlarca yerli ve yabancı turiste çekebilecek özelliktedir.Buna rağmen yeterince tanıtımının yapılmadığı ve beklenen turistin gelmesinin sağlanamadığı da açıktır. Bugüne kadar Kültür ve Turizm Bakanlığımız ve Nevşehir Valiliğimiz tanıtım için yeterli çabayı maalesef harcamamıştır. Kıt kaynaklarıyla Göreme Belediyesi bunu yapmaya çalışabilirdi ne yazık ki bu alanda da bir çalışmaya rastlayamıyoruz. Turist rehberlerinin hazırladığı broşürler ve yabancı yayınlar dışında ciddi, bilimsel bir çalışma dahi mevcut değil.
Orta çağın ilk evrelerinde Hristiyanlar için önemli bir dini merkez olan Göreme’ ye 18 YY sonrasına doğru Türkmen aşiretlerinin köye yerleştiği sanılmaktadır. Göreme Belediyesi 1930 yılında kurulmuştur.
Osmanlı dönemi şairlerinden Lütfi, TBMM’nin Cumhuriyet Dönemi Niğde Milletvekillerinden emekli general Ahmet Hakkı Sutekin ile eski milletvekillerinden ve TÜRMOB eski başkanlarından Mustafa Özyürek, Maccan doğumludur.
Bu güzel tarih kokan, doğanın eşsiz güzelliklerini barındıran kasabanın dünya çapında tanıtımı yapılmalıdır.
Yararlanılan Kaynak:
-Göreme Belediyesi İnternet Sitesi
-Wikipedia