Türkiye’nin Bölgedeki Dış Politikaları
Son dönemlerde Türkiye’nin bölgedeki politikalarını gözden geçirilerek, Türkiye’nin bölgedeki dış politikası hakkında bir fikir sağlamamız mümkün olur. Bu değerlendirme sonucunda bölgedeki dış politikanın artıları ve eksileri görerek, gelecek için daha isabetli, doğru politikalar üretmek mümkün olacak.
Bölge ülkeleri ve onlarla ilgili Türkiye politikaları:
İsrail: mavi Marmara olayı ve Gazze konusunda Türkiye hükümetin arabuluculuk girişimlerinin, İsrail hükümeti tarafından baltalanması sonucu, Türkiye İsrail arası ilişkiler sekmeye uğradı. Türkiye’nin İsrail’e karşı tutumu sayesinde İslam dünyasında ve Ortadoğu’da Türkiye’ye lider gözü ile bakılmaya başlandı. Böylece İslam dünyasında ve bölge ülkelerindeki kararlarda hep Türkiye’nin tutumu önem taşamaya başladı.
Libya: Kaddafi döneminde Türkiye ile Libya arasında iyi ilişkiler vardı. Türkiye-Libya arasındaki ticaret hacmi 2009 yılında 2.2 milyar dolara yükseldi, Türk müteahhitlerinin 2007 yılından itibaren bu ülkede üstlendiği projelerin tutarı ise 15 milyar doları aşmıştı. Ancak Libya’ya demokrasi getirme adi altında Libya’da karmaşa yaratıldı böylece İsrail’e karşı olan Kaddafi hükümetini yıkma hareketleri başlandı. Libya halkı kışkırtarak sokaklara dökülmesi sağlandı. Türkiye bu arada Kaddafi karşısındaki tarafta yer aldı. Böylece Kaddafi hükümeti düşürüldü bu da Türkiye’de sevinçle karşılandı. Kaddafi’den sonra Libya’nın petrol, doğal gaz, yer altı zenginlikleri, projeler batılı ülkeler tarafından kendi aralarında paylaşıldı. Türkiye’nin, Libya’da 15 milyar doları aşan projeler, sözleşmeler, yatırımlar tamamen iptal edildi, binlerce çalışan Türk sözleşmeleri iptal edilerek Türkiye’ye geri gönderildi.
Şu anda Türkiye’nin, Libya’da hemen hemen her hangi bir proje, yatırım veya çalışanı yok.
Mısır: Türkiye’nin, Mısır’da ihvanın yanında yer alarak, halk tarafından seçilen Mursi hükümetini desteklemişti. Ancak 3 Temmuz 2013 tarihinde Mısır Silahlı Kuvvetlerinin askeri darbe yapması sonucu Mursi hükümeti devrildi. Halk tarafından seçilen Mursi, Darbe sonucu düşürülmesi surecinde Türkiye Mursi tarafında durdu. Böylece Mursi sonrası gelen Sisi Hükümeti, Türkiye Mısır arasındaki ilişkileri hemen hemen tamamen askıya aldı. 4.5 milyar dolarlık ticaret durduruldu. Mısır hükümeti, Türkiye ile eski cumhurbaşkanı Muhammed Mursi zamanında imzalanan ve 2015 yılının Nisan ayında sona erecek deniz ticaret anlaşmasını uzatmama kararı aldı.
Şu anda Mısır, Türkiye arasında ticari, siyasi ilişkiler hemen hemen durdurulmuş durumunda.
Suriye: bir dönemler Suriye ile ilişkiler oldukça iyiydi. Ancak Suriye’de gelişen olaylarda Türkiye Esad’e karşı tutum izledi. Türkiye, Esad gidecek üzerinde Suriye politikası yürüttü. Bu arada son dönemde bazı ülkeler ve onlara bağlı medya kuruluşları tarafından DAEŞ ve Türkiye ilişkilendirilmeye çalışıldı. Böylece Türkiye, Suriye geleceği üzerindeki çalışmaların dışında tutulmaya çalışıldı.
Son gelişmelere bakıldığında, A:Türkiye’nin Esad gidecek üzerinde yaptığı politika basarisiz gözükmektedir ( Birleşmiş milletlerdeki onaylanan karada Esad’den bahsi edilmemiştir). B: yapılan çeşitli propagandalar sayesinde Türkiye ile DAEŞ yan yana gösterilmeye çalışılmıştır. C: Rus Uçağının, Türk Uçağı tarafından düşürülmesi, Türkiye’nin Suriye geleceği üzerindeki etkinliğini azalttı, ayrıca Türkiye için Suriye’de uçuşa yasak bölge oluşması ile sonuçlandı.
Irak:Türkiye ilk baştan Irak merkezi Hükümeti ile ilişki kurmak yerine, Irak Kürt bölgesel yönetimi ve Irak Sünni gruplarla temas kurmaya tercih etmiştir.
Kuzey Irak Kürt bölgesindeki petrol satışına yardımcı olmuştur, Sünni gruplarla iyi ilişkiler kurmaya çelişmiştir, Tarık el-Haşimi kaç yıl Türkiye’de ağırlamıştır. Bu olaylarda hep Irak merkezi hükümetinin tıpkısını çekmiştir. Ayrıca son günlerde Türk askerinin Musul’da takviye edilmesi ve bu olayda Türkiye’nin ısrarcı tutum sergilemesi iyice ipleri kopartmaya doğru ilerlemiştir.
Şu anda Irak merkezi hükümetinin gözünde Türkiye, Kürt bölgesel hükümetini destekleyen, Kürt bölgesindeki petrolü merkezi hükümetin izini olmadan satışına yardımcı olan ve Türk askerlerini merkezi Hükümeti izini olmadan Musul’da konuşlandıran bir ülke görünümündedir.
Şu an itibari ile Türkiye genel olarak bölgedeki ülkelerle sorun yaşamaktadır.
Türkiye’nin bu durumdan çıkış yolu ne? Türkiye’nin bölgedeki etkinliğinin artma yolları ne?
İsrail: İsrail’le yakınlaşma,Böylece hem bölgede etkinliğini, hem de uluslararası İsrail lobisini kullanabilecektir. Ancak böyle yaklaşmanın Türkiye’ye getireceği olumsuz yönleri de gözden kaçırmamak gerekir. Türkiye ile İsrail yaklaşımı ile Türkiye bölgedeki kazandığı gönülleri kayıp edip iyice yalnızlaşma tehlikesini gözden kaçırmamalıyız. İsrail’le mücadelede elde ettiklerinin fazlası ile kayıp etmesi ile sonuçlanabilir. Bu çok yanlış bir çıkış yolu olur.
Orta Asya: Türkiye için bir diğer çıkış yolu orta Asya ülkeleridir. Böylece yayılımcı bir politika izleyebilir ve etkinliğini artırabilir. Ayrıca Rusya’ya da oradan bir diken haline gelebilir. Bunun için Suriye’deki orta Asya kökenli savaşçıları kullanabilir. Bu orta Asya’dan ve Rusya’dan gelen savaşçılar Suriye’deki kamplarda eğitim alıp, Suriye’deki savaş sayesinde tecrübede kazanmışlardır. Bunların sayesinde Türkiye, orta Asya’da ve hatta Rusya’nın belirli bölgelerinde etkin bir hale gelebilir.
Ancak orta Asya ülkelerle sınır bölgesi olmaması, oradaki güçlere destek sağlamasını çok güç olması, Rusya ve orta Asya ülkelerin hükümetleri ile karşı karşıya gelme ihtimali çok yüksek risktir.
Afganistan: Afganistan’da etkin güç olmak için Türkiye’deki Afgan mülteciler kullanılabilir. Afgan mültecilerin birleşmiş milletler tarafından kabul etmeleri çok zordur. Uzun yıllar her hangi bir sonuç almadan Türkiye’de beklemektedirler. Sayısı az olmayan Afganların, Türkiye’de ikametlerinin kolaylaştırılması, ailelerine eğitim, iş ve yaşam imkânı vererek bu güçten yararlanabilir. Böylece A: Afganistan’da etkin hale gelir. B: Çin ile komşu hale gelerek oradaki Türk kökenli nüfusa etkinlik sağlaması B: orta Asya’daki ülkelerindeki etkinliklere lojistik destek sağlanma imkânı oluşturur.
Maddi desteği katar ve Suudi Arabistan’dan sağlanabilir Ancak bu yolun çok risklidir. Bu bölgenin tamamen kayıp etme, Ayrıca Rusya ve hatta Çin’le karşı karşıya gelme ihtimali yüksektir.
En iyi yol Türkiye, bölgede eski politikasını gözden geçirerek tamamen yeni bir yaklaşım ve politika ile bölgeye girmesidir. Yoksa İsrail, Afganistan, orta Asya ülkeleri Türkiye için bataklık olabilir.
Ali Haydar
22.12.2015