UÇHİSAR’IN TARİHİ YA DA TALİHSİZLİĞİ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Uçhisar, Başhisar(Ürgüp) ve Ortahisar isimleri genelde bir kale çağrışımı yapmaktadır. Tıgraz,Çavuş ve Ağanın Kale üçlüsünden oluşan Uçhisar, beylikler döneminde, Karamanoğulları ve Selçukluların doğu sınırı olmuştur. Kadı Burhanettin beyliğinin batı sınırı olmasından dolayı Uçhisar ismini aldığı sanılmaktadır.Yerli halk dilinde Ücesar, Üçhisar olarak da bilinir.Uçhisar,OrtahisarBaşhisar’dan oluşan bölgeye de Üçhisar denildiği sanılmaktadır.
Uçhisar’ın kuruluş tarihi konusunda net veriler mevcut değildir. Hacı Bektaş-ı Veli’nin Vilayatnameisimli eserde, HünkarınSinasos (Mustafapaşa)a uğradığı,Ucasar’ da konakladığı ve oradan Açıksaray (Gülşehir)a gittiği yazmaktadır.
Kalesi ile ünlü kasabada Roma İmparatorluğunun baskısından kaçan Hıristiyanlar savunmaya ve gizlenmeye elverişli olan Uçhisar Kalesini çok katlı bir apartman gibi barınak ve sığınak olarak kullanmışlardır. Hatta Kale, çevresindeki yer altı şehirlerine gözetleme kulesi olmuştur. Kalede mezarlar, su sarnıçları, küre şeklinde granit taşlar vardır.Uçhisar Kalesi eski çağların çok katlı apartman yaşamının en güzel örneğidir.
Cumhuriyet döneminde Kale yakınında evlerin mağara ev olması sebebiyle afet bölgesi olarak boşaltılmıştır.Uçhisar Mezarlığı Kasabanın adeta gizli tarihi gibiydi aynen korunamadı. Büyük Mezarlık, Küçük Mezarlık,Şehir yolu mezarlığı olmak üzere üç mezarlık var idi. Bir zamanlar etrafı halkın yaptığı duvarla çevrili sarıklı külahlı veya sade taşlardan yapılı mezarlıklar vardı.
1518 Tahrir Defteri kayıtlarına göre; Niğde Sancağı Ürgüp Kazasına bağlı Ürgüp Nahiyesinde 27,Uçhisar Nahiyesinde 16 köy bulunmaktadır. Uçhisar Nahiyesine bağlı Arapsun,Muşkara, Göre, Nar köylerinde gayrimüslüm ahali yaşamaktadır.Narnek ve Gögercinlik köylerinde ise Gayrimüslim ve Müslüman ahali birlikte yaşamaktadır. 1518 Yılında Uçhisar Nahiyesine bağlı 746 nefer tespit edilmiş olup bunun 608 i Müslüman,138 i Gebran’dır. 1518 yılı kayıtlarına göre Uçhisar Nahiyesinin en önemli gelir kaynaklarından birisi bağcılıktır. Toplam gelirin %5,29 u bağlardan sağlanmaktadır. Dört tane bezirhane bulunmaktadır. 1518 tarihinde Ortahisar 91 haneli bir köy iken 88 haneli Uçhisar Nahiyesine bağlıdır. Eski adı Muşkara olan Nevşehir o tarihlerde 11-13 haneli bir küçük köydür.
1524 Tahrir Defteri kayıtlarına göre de Uçhisar Nahiyesinde; Çift Vergisi(tımar sahibinin köylüden aldığı vergi) ödeyen 24 hane, Nim-çift vergisi(yarım çift vergisi) ödeyen 324 hane,Bennak(toprağı sahibi, toprağı işleyen evli erkeklerden alınan vergi) vergisi ödeyen 196 hane, Caba Vergisi(toprağı olmayanlardan alınan vergi) ödeyen 159 hane bulunmaktadır.
Osmanlı Beyliği’nin II. Beyazıt ile birlikte 1398 yılında bölgeye hakim olmasından sonra Uçhisar’ın II. Beyazıt’a teslim olduğu bilinmektedir. Osmanlı imparatorluğunda 1530 yılında yapılan ilk nüfus sayımında 2663 nüfus vardı. 1584 yılında Niğde Livası Aksaray Sancağının Nahiye merkezi olan Uçhisar, Damat İbrahim Paşa’nın doğduğu Muşkara köyünün İmar edip Nevşehir adıyla Kaza merkezi yapmasıyla Uçhisar’ın merkezi ve idari etkinliği azalıp Nevşehir’e bağlandı. Böylece hem Ürgüp Kazasının hem Uçhisar Nahiyesinin makus talihi değişti, etkinlikleri azaldı, Muşkara Köyü daha öne çıkmaya başladı. Damat İbrahim Paşa döneminden sonra etkinliği azalan Uçhisar Nahiyesi, o günden bugüne fazla bir gelişme ve atılımda sağlayamadığından kasaba olarak kalmaya devam etmiştir.
Osmanlı döneminde bir dönem nahiye merkezi daha sonra köy olan Uçhisar, Cumhuriyet döneminde 1930 yılında belediyelik olabilmiştir. Doğal güzellikleri ile adeta bir açık hava müzesi konumundadır. Dünyaya yeterli tanıtımı yapılamadığından turizmden yeterli pay aldığını da söylemek ne yazık ki mümkün değildir. Uçhisar’ın doğal güzellikleri ve tarihi değerlerinin aynen korunması ve dünya turizminde daha iyi bir konumda olması temel dileğimizdir.
KAYNAK:
-Doç. Dr. Mustafa Oflaz,16 YY Başlarında Ürgüp Kazası, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE Dergisi,2004
-Uçhisarlılar Derneği İnternet Sitesi,Ahmet KUTLAR,2003
-Wikipedia
-Üçhisar Belediyesi İnternet Sitesi
-Nevşehir Valiliği İl Yıllıkları