ÜRGÜP ARAVAN/AYVALI KÖYÜ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Ayvalı Köyü,eski adıyla Aravan, Ürgüp' ün 10 kilometre güneyinde bulunmaktadır. Ürgüp’e bağlı Gomeda vadisinin devamında, yeşillikler içerisindeki bir dere kenarında kurulu olan köyün eski ismi olan Aravan sözcüğünün Türkçe de “nehrin durgunlaştığı yer” anlamında da kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Aravan sözcüğünün Rumca mı yoksa Türkçe mi olduğu tartışma konusudur. Örneğin; Kırgızca da Aravan sözcüğü ve aynı adı taşıyan ilçesi de vardır. Aravan (Kırgızca: Араван); Kırgızistan'ın Oş İli'nin Aravan İlçesinin adıdır. Ürgüp İlçesi Aravan Köyünün de bulunduğu bölge bir süre Uygur Türklerinin yönetimindeki Eratna Beyliği egemenliğinde kalmıştır. Aravan, Hintçe de bir tanrı adıdır. Fince, Lazca ve Rumca da Aravani olarak kullanılan sözcükler vardır.
Niğde iline bağlı bir Aravan Köyü(Kumluca) daha vardır. Adının Aziz Antonios'tan geldiği, vaktiyle köyde bu azize ithaf edilmiş bir kilise bulunduğu ileri sürülmektedir.
16 YY Başlarında Ürgüp Kazasına bağlı, Aravani adını taşıyan Gayrimüslimlerin yaşadığı bir köy 455 sayılı Tahrir Defterinin 794 sayfasında kayıtlıdır. Daha sonra bu sözcüğün dilimize Aravan olarak geçtiği anlaşılmaktadır.
Ayvalı’nın yani eski adıyla Aravan’ın çok uluslu ve çok kültürlü bir yaşama tanıklık ettiği açıktır. Köy mağara evleriyle de ünlüdür. Bazı ailelerin hala bu mağara evleri kullandıkları da bilinmektedir. Köyde yaşayan Gayrimüslimlerin 1924 Yılında yaşanan mübadele ve daha önceki dönemlerde köyden ayrıldığı yerlerine Türk ve Türkmen kökenli ailelerin geldiği anlaşılmaktadır. Ayvalı adının da köyde çokça ayva yetişmesinden aldığı anlaşılmaktadır.
Ürgüp Müzesi eski Müdürlerinden merhum Arkeolog Kemal Talih TÜRKMEN köyde incelemeler yapmış, köyde bulunan bir yolun prehistorik dönemde kullanıldığına ilişkin bulgulara rastlamıştır. Arkeolog Türkmen köyde Asurlular döneminden kalma seramik kalıntıları da keşfetmiştir. Ayrıca Hitit Döneminden kalma bronz dökme fırın bulmuştur.
Hacı İsmail Deresi Köprüsünün 100 metre kadar güneyinde, erken Bizans dönemine ait freskli mağara kiliselerini görebilirsiniz. Fırınönü, Peribacaları,Uzunyer, Kızılasma Deresi, görülmeye değerdir. Ayvalı da irili ufaklı çok sayıda kilise vardır.
Henüz tam olarak ziyarete açılmamış yer altı şehri de mevcuttur. Köyde bulunan Yusuf Bey camisinin de yapılış tarihi oldukça eskidir.
1980’li yıllarda başlayan ve tüm Anadolu köylerini saran köyden kente göç dalgası Ayvalı Köyü’nü de etkilemiştir. 2007 de 80 kişinin yaşadığı köyde, 2010 yılında 725 kişi,2015 yılında 663 kişi 2019 yılında 586 kişi yaşamaktadır.
Köyde pansiyon tipi küçük güzel oteller açıldığı görülmektedir. Bu olumlu bir gelişmedir. Ayvalı gibi pek çok Ürgüp’e bağlı köyün tarihsel geçmişi ve tarihi değerleri ne yazık ki toplumda yeterince bilinmemektedir.
Yararlanılan Kaynaklar:
-Kemal Talih Türkmen ;Ürgüp, Bilinmeyen Kapadokya' dan Bir kesit, Ürün Yayınları, Ankara, 1999
-Osman Elmacı,(Yayına hazırlayan, Mustafa Kaya) Ürgüp Tarihi, Ürün Yayınları, Ankara, 2008.
-Wikiwend