ACI BADEM-semen Amygdalaeamarum.

Beyaz ve pembe çiçekler açan ve 10 Metreye kadar uzayabilen, tohumları ve çağlası yenen, tohumundan yağ elde edilen ağaçlardır. Şubat sonunda çiçekler açan ağaç soğuk aldığı yıllarda badem vermez. Başka da pek bakımı olmayan badem ağaçları Bütün Anadolu da yayılmıştır. Acı çekirdekli ve tatlı çekirdekli, dikenli ağaçlı türleri bulunmaktadır. Nevşehir de genellikle bağlara, bağların sınırlarında dikilidir. Çiçekleri, arılar için oldukça cazibelidir. Çünkü kovanlarından yeni çıkmaya başlayan arıların o yıl için ilk tanıştığı ağaçlardır. Çiçekleri döküldükten sonra beyaz küçük tüylü, yeşil çağlaları oluşur. Yaz sonlarına doğru kabukta dökülünce ahşap görünümlü, sert kabuklu bademlerde görünmeye başlar. Piyasa eder fiyatı cevizden de pahalıdır. Dağlarımızda çalı bademi de(Amygdalusİycioides), acı badem(Acı çekirdekli badem-Prunus amygdalusamara) gibi çeşitleri de bulunmaktadır. Çiçeklenme sonunda oluşan çağlalar seyreltilerek meyve olarak tüketildiği gibi pazarlarda da satılır. Bu sayede bademden bir ön gelir elde edildiği gibi kalan bademlerin de irileşmesi sağlanmış olur.

Badem-Amygdaluscommunis. Meyve ve çiçek. Küçük Dağ ve Kılıçlar Vadisi.

Badem ağcı aşıyla çoğaltılmaktadır. Çok daha dayanıklı, köklerine çeşitli zararlı böceklerin yaklaşamayacağı, doğa ile motivesi daha mükemmel olan acı badem tohumlarından üretmek her bakımdan uygundur. Geçen sene Fen Lisesiyle Aşıklı dağının kuzey eteklerine bayağı bir tohum ektik. Acı bademin tohumdan çıkışını ve fidanlığını izlemek için sanat atölyemin civarlarına da ektim. Bir kısmını düzenli olarak suladım. Bir kısmını ise doğadaki haliyle bıraktım. Sulanmayan fideler yapraklarını önce döktüler. Hayrete şayandır küçücük sert gövdeleri tüm yıl yemyeşil kaldı. Önündeki baharlarda büyümeye devam edeceğini her haliyle belli etti.

Çok kurak geçen yaz mevsimi toprağın yüzeyini de oldukça etkilemişti. Ben de gazel yaprakları ezerek (Rüzgâr uçurmasın, toprağı sıkmasın diye) fidanların altına serdim. Bu sayede yağan yağmur suları daha çabuk emilecek, çıkabilecek bir anız yangınında fidanların altına serdiğim gazel ezmeleri yanmayacak diye umuyorum.

Badem mutfak kültürüne de girmiştir. Tatlılarda, pasta yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Manisa da kahvehanelerde içilen samata adlı içecek, acı bademin ezilerek (toz haline getirilmesi) suyla karıştırılan şerbet olarak satılmaktadır. Badem yemek kalp krizi riskini azaltmaktadır. Çok güçlü bir çerezlik olan badem kan yapıcı olarak geçmesinin yanı sıra kolesterolü ve kan şekerini düzenler, balgam söktürür, oldukça afrodizyak etkisi vardır-ki bu tür macunların genellikle terkiplerinde vardır. Badem yağı da geleneksel şifacılıkta kullanıldığı gibi kozmetik sanayinde de kullanılmaktadır. Badem yağı her hâlükârda yumuşatıcı ve besleyicidir. Acı badem tohumları zehirli olduğundan ölçülü içilmesi gerekmektedir. Yöremizde şeker hastası olan kimseler eskiden günde 1-2 tane acı badem yerlerdi.

Bitkinin kullanılan ürünü kurutulmuş tohumlarıdır. Yöremizde kendiliğinden yetişen bu ağaç bodur olarak yetişen yabani badem türünden de ayrılmıştır. Bu ağaçlar genellikle aşılama yöntemiyle tatlı bademe çevrilirler. Kuraklığa ve soğuk havalara dayanırlar. Çiçeklerini nevbaharda (İlkbaharın ilk günlerinde) açması nedeniyle çiçeklerinin don alma olasılığı bulunmaktadır. Doğa şartlarına tatlı bademden daha iyi dayandığını kaç sefer gözlemlemişimdir? Kıraçtaki tatlı bademler ufaklı iken, hemen yanında biten acıbademin meyveleri oldukça gösterişlidir.

Çeşitli sanayilerde de kullanılan acıbadem boz tepelerde doğal ağaçlandırmada gayet rahat kullanılabilmektedir.

Badem çeşitleri

  • Diş bademi: Yarı yumuşak kabukludur. Meyvesi iri; kabuğu delikli, kalınca yumuşak ve sarıdır. Dişle kolay kırılır. İçi yassı, geniş ve tatlıdır. Eylül'de olgunlaşır.
  • Taş bademi: Meyvesi orta iri, kabuğu sarı ve serttir. Zor kırılır. İçi dolgun, tatlı ve dayanıklıdır. Ekimde olgunlaşır.
  • Nurlu bademi: İlk olarak 80'li yıllardan sonra badem üretimiyle Datça yarımadasının uç bölgelerinde bulunmuştur. Kabuğu sert, meyvesi bilinen örneklerden daha iri ve tatlıdır. Ağustosta diğer cinslerine göre 15 gün geç olgunlaşır.
  • Gababağ: Nurlu bademinden daha küçüktür ve görüntüsü şeftali çekirdeğini andırmaktadır. Ağustosta olgunlaşır.
  • Acıpayam: Meyvesi daha küçük ve şeftali çekirdeği gibi acıdır. Genellikle badem yağı üretiminde kullanılır. Ağustosta olgunlaşır.
  • Şeytan payamı: Çok küçük olması ve meyvesi çıkarılırken kabuğunu kıran kişiyi çok uğraştırması sebebiyle bu ismi almıştır. Fındık büyüklüğündedir ve tatlıdır. Ağustosta olgunlaşır.

BİTKİNİN YARARLARI

  1. Tohumları su buharı disitilesine tabi tutularak Acıbadem suyu (aquaamygdalaeamarae) koku verici ve öksürük kesici olarak kullanılır.
  2. Kurt düşürücü olarak 2-3 tohum yenir.
  3. Şeker hastalarının sabah ve akşam aç karnına 3 er adet acı badem yemesi eski bir gelenektir.

BİTKİNİN YAN ETKİLERİ

4-5 tohumdan fazlasını yemek zehirlenmelere neden olur. Zira Amigdalin adlı glitozit parçalanınca siyan hidrik adlı bir bileşik ortaya çıkarmaktadır. Bazı kuruyemişçilerin acıbadem ve acı kayısı çekirdeklerini haşlayıp acısını aldıktan sonra kavurup tatlı badem diye sattıklarını da duymuştum. Bu konunun denetlenmesinde fayda görüyorum.

Acı Bademin Faydaları

* Acı baden karaciğer, dalak ve böbreklerde meydana gelen tıkanıkları açıcı özelliğe sahiptir.
* Acı badem göğüs ve akciğer hastalıklarında meydana gelen kan tükürmeye karşı faydalıdır.
* Acı badem dalak, böbrek, kulunç ve göğüs ağrılarına karşı da faydalıdır.

*Saça, kaşlara ve bedene nemlendirici ve yumuşatıcı olarak sürülmektedir. Ayrıca badem yağı tabiiyeti sert olan bitkisel yağlara katılarak vücudun tahrişini önlerken, aromatik yağın daha iyi emilimini de sağlar. Keza güneş yanıklarına ve çatlaklara karşı da etkilidir.

*Acı badem yağının öksürük kesici, şeker düşürücü özellikleri vardır. Acı badem ezmesi, meyan kökü ve zencefilden oluşan bir karışım yapıp günde 1-2 tatlı kaşığı almıştım. Öksürükte, üşütmede ve diyabet dengemi korumada çok faydasını görmüştüm. Adeta akciğerimin kapasitesini artırmıştı. Tadı biraz acı olsa da ağızda emilerek yenmesi üst solunum yoluna ve akciğer temizliğine daha etkili olduğuna inanıyorum.

Acı badem yağı nasıl kullanılır?

Dâhilen bir fincan suyun içine 2-3 damla damlatılarak içilir. Haricen ise cilde masaj biçiminde sürülmesi önerilir.

Acı badem sütünün faydaları

Acı badem sütü cilt için faydalıdır. İyi bir temizleyicidir, özellikle makyaj temizliğinde kullanılır. Acı badem kremi yoğun nemlendirme ve hızlı emilme özelliğine sahiptir. Kuruma ve çatlamaya karşı cildi koruyucudur. Özellikle hamilelik döneminde kullanılan acı badem kremi yırtıkları ve çatlaklar için faydalıdır. Acı badem kremi cildi güzelleştirir ve besler.

Bademin ekonomik ve ekolojik önemi

Badem ağacı yöremize uyum sağlamış belki de yüzlerce yıldan beridir Anadolu’da boy göstermektedir. Ağaç nazlı bir ağaç olmadığı için tarımın yapılmayacağı yerlerin tercih edilmesi yörem, ülkem ve insanım için ek bir gelir, ekolojimiz için se boş alanların yeşile kavuşması ve orada ekoloji ile bir sirkülasyonun oluşmasını sağlamaktır.

Amerika’da yüzlerce dünüm badem ağacı yetiştirip, özel araçlarla (Biçer döver gibi) hasadını yaptırıyorlar ve kamyonlarla hasat edip gelir sağlıyorlar. Boylarının 2 metreyi geçmesini de istemiyorlar. Bizdeki yanlışlardan biri de budur. Ağaç kısıtlı doğadan aldığını boyuna, gerekenden daha çok ağaç dallarına mı yetiştirsin yoksa bademine mi? Küçüğe yöremizde dığdışdenir.Bu durum bademde, elmada, armutta ve kayısıda açık bir şekilde görülmektedir. Efendim eskiden bağ bahçe ile uğraşırken atalarımız aşı yapmayı da, budamayı da bilirlermiş.

Yöremizde badem tarımı ciddi bir anlamda tarıma alınırsa; Kuru yemiş olarak kullanmanın yanında parfüm, sağlık, yağ gibi endüstrilerin yanında medefe sanayinde de kullanılarak yöresel gelirlerimizi oldukça çeşitlendirecektir.

ESKİ FORMÜLLERDE ACI BADEM

  1. Menafiun Nas: Romatizma için: Papatya yağı, Kabak yağı, Acı badem yağı karıştırılarak romatizmalı yere masaj yapılır.
  2. İbni Sina iç kanamalarda acı badem ve nişastanın çiğnenmesini önermektedir.
  3. İbni Sina; Burunun koku almamasına karşı acı badem yağının buruna damlatılmasını önerir. Kanun( 11/163)
  4. Dalak büyümesine karşı acı badem yağı içilir. Menafium nas-38
  5. İbni Sina’dan damar sertliğine karşı; Rezene: 10 Gr. Nohut:10 Gr. Anason:10 Gr. Acıbadem: 10 Gr. Bu maddeler terkip haline getirilerek, kaynatılıp suyu içilir. (Kanun:1/296)
  6. Diş kamaşmasına karşı acıbadem çiğnenir. Gayet’ül Beyan S:297
  7. Göğüs nezlesinde: Tereyağı, şeker, bal, acıbadem macun haline getirilir. 1 er kaşık yenir. İbni Sina Kanun:1/388
  8. Kulak ağrısına karşı acıbadem yağı damlatılır. Tezkere:111/19
  9. Kulak çınlamasına karşı acıbadem yağı damlatılır. Kenzülsıhha S:254.
  10. Kulak sağlığı için haftada 1 defa 3 damla kulaklara acı badem yağı damlatılır. Kanun:11/249
  11. Kurdeşene karşı acıbadem kaynatılır. Şekerle şerbet yapılıp 1 er bardak içilir. Kanun 1/394
  12. Öksürük için; Hardal, acıbadem, bal karıştırılıp macun edilir. Kanun:11/231
  13. Ses azlığı için macun: Bakla unu: 5 gr. Çam fıstığı:5 gr. Kuru üzüm:5 gr. İncir: 10 gr. Arap zamkı:5 gr. Çemen: 5 gr. Keten tohumu: 5 gr. Hurma:10 gr. Susam kökü:5 gr. Acıbadem: 10 Gr. Şeker kamışı: 10 gr. Bal: 20 gr. Bu maddeler karıştırılıp kaynatılıp, Elde edilen sıvıya bal ilave edilir ve karıştırılıp içilir.
  14. Yüz kırışıklığı için: Bal, acı badem yağı, susam kökü, eritilmiş bal mumu eşit olarak karıştırılarak merhem yapılır. Yüze sürülür. Kanun:1/298.

ACI BAKLA-Lupinisalbus, Yahudi baklası, termiye, gâvur baklası

Baklagiller familyasındandır. 100 santimetre boylarında, tüylü, bir yıllık otsu bir bitkidir. Akdeniz’de, Ege’de bol miktarda yetişmektedir. Bir yıllık olunca diğer bölgelerde de yetiştirile bilmektedir. Bu bitkinin tarıma alınmasının nedenlerinden; Süs bitkisi olarak değerlendirilmesi ve Toprağı gübre olarak besleme özelliğinden dolayıdır.

Acı bakla çiçekleri

Süs bitkisi olarak kullanılması çok çeşit renkler barındırması bu bitkiye ayrı güzellikler katmaktadır. Örtücü ve bariyer oluşturucu olması da peyzajda uygulama kolaylıkları sağlamaktadır. Hani otellerimiz, bağ evlerimiz ve güzelleştirilmesi gereken vadilerimiz bu uygulamadan niçin faydalanmasın? Tohumunu bir kere buluyorsun, sonra kendisi üretiyor. Şifalıda bir bitki solması cabası… Efendim peyzajcılarımızın bitkileri tanımasında fayda görüyorum. Bu tohumlar yurdumuzda pahalı değil ama başka ülkelerde daha pahalı olduğuna inanıyorum.

Acı baklanın tohumları kullanılır. İsminden de anlaşılacağı gibi bakla acı ve zehirli bileşenler içerir. Bu zehirden arınmak için tohumlar kaynatılıp kabukları soyulur kullanılır. Bir başka yolu ise kavrulup değirmende çekilip toz haline getirilir. Ürün kahveye benzer. Her iki türünde de acısını kısmen korumaktadır.

YARARLARI

  1. İdrar söktürücü, artırıcı ve idrar yollarını temizleyici özelliği bulunmaktadır.
  2. Böbrek iltihabı için yararlı olduğu gibi taş ve kum temizliğinde de kullanılmaktadır.
  3. Baş ağrısını dindirir.
  4. Romatizma, lumbago ve siyatik ağrılarını kesme özelliğinden yararlanılmaktadır.
  5. Vücutta biriken tuzun atılmasında kullanılır.
  6. Besleyici, kuvvet verici etkileri de bulunmaktadır.
  7. Bağırsak parazitlerinden kurtulmak için yine acı bakla kullanılır.
  8. Kan şekerini düşürmek için kavrulmuş veya kaynatılmış acı bakla kullanılmaktadır.
  9. Doğumdan sonra gelen akıntıların gelişini rahatlatır. (Bunun için sabah aç karnına kavrulmuş ve çekilmiş acı bakladan 1 kahve kaşığı yenir.)
  10. Tok tutma özelliğinden dolayı da kilo kontrolünde düşünülmektedir.
  11. Acı baklanın çiçekleri kaynatıldıktan sonra lapa şeklinde yaralara tampon edilir. Bu sayede iyileşme hızlandığı gibi yaranın mikrop alması da önlenmiş olur.
  12. Dövülmüşü sirke ile karıştırılıp siyatikli yerlere yakı olarak uygulanmaktadır.
  13. Tozu cildi temizler. Travma sonucu oluşan izlerin yok edilmesinde de kullanılmaktadır.
  14. Vücuttaki beyaz lekelere karşı kullanılmaktadır.
  15. Sirke, bal ve sedef otuyla karıştırılırsa mide bulantısını keser.
  16. Suyu çillere, uyuza ve alaca hastalığına karşı kullanılmaktadır.

Acı bakla baklagiller ailesinin bir üyesi olup taneleri acı olan otsu bir bitki türüdür. Acı bakla ülkemizde yetiştirildiği için fiyat olarak makul seviyelere satılmaktadır. Ancak şeker hastaları için özel olarak üretilen ve kürler halinde satılan acı bakla fiyatları biraz daha yüksek olabilir. Acı bakla tohumu kullanılabileceği gibi aynı zamanda çiçeklerinin kaynatılması sonucu elde edilen acı bakla çayı da içilebilir. Acı bakla çiçeği kaynatıldıktan sonra lapa haline getirilerek yaraların üzerine kapatılırsa yaranın hem mikrop kapması önlenmiş olur hemde daha hızlı bir iyileşme sürece yaşanır.

Acı baklanın zararları üzerine yapılan araştırmalarda şu ana kadar tespit edilen tek yan etkisi âdet kanamalarını artırmasıdır. Bu nedenle adet olamayan bayanların acı bakla kullanması tavsiye edilirken miyomu bulunan yada zaten aşırı kanamalı adet gören bayanların kesinlikle acı bakla kullanmaması gerekir. Çünkü acı bakla varolan kanamayı daha da artıracak ve aşırı kanama nedeni ile sağlık açısından istenmeyen durumların ortaya çıkmasına neden olacaktır.

Peki, acı bakla nasıl kullanılır? Acı bakla kullanmak için satın almış olduğunuz acı bakla tohumu önceden kavrulur. Kavrulan acı bakla tohumu çekirdekleri daha sonra tercihen kahve değirmeninde elde çekilir. Bu toz kapalı bir kavanozda saklanır ve ihtiyaç duyuldukça kullanılır. Acı bakla tohumu aynı zamanda istenirse suda haşlandıktan sonra kabukları soyularaktan tüketilebilir. Acık baklaçiçekleri ise mevsiminde toplanarak kurutulur ve daha sonra bu yapraklar çay gibi demlenerek bitki çayı şeklinde tüketilebilir. Acı bakla faydaları arasında en büyük şifa tohumlarından elde edilmektedir.

Acı baklanın eski formüllerdeki yeri:

İbni Sina (Kanun;1/144) bağırsak kurdu için, Yahudi baklası un haline getirilerek bal ile macun yapılır ve birer kaşık yutulur.

Kenzü’sSıhha Diz ağrısı için bir formül: Turp tohumu, acı bakla unu, sabun ve kına eşit miktarlarda alınır. Lapa yapılarak dize sarılır.

Eski bir formül. Mafsal kireçlenmesine kullanılmıştır.

100 gr Burçak unu, 100 gr. Acı bakla, 50 gr. Nane, 100 gr. Sirke-Bal, 100 gr. Bakla unu Bu maddelerden lapa hazırlanıp, kireçlenmiş mafsallar üzerine konarak bağlanır.

 

Acı bakla çiçekleri ve tohumları

.