GÖZEL GIZ
Nasibe Ova…
Ürgüplü bir halk filozofu.
Yaşı 90’ı geçmiş.
1940’lı yılların Ürgüp’ünü en iyi bilen o.
Okusaymış, okutulsaymış tıp profesörü de olurmuş, toplumbilim uzmanı da.
Öylesine akıllı.
Yarenliğinden yararlanılır. Belleği güçlü…
Hani derler ya, “Bravo valla, zihni berrak ki, o kadar olur”.
Hiçbir olayı unutmamış, anılarını anlatmayı da sever.
O, “somut olmayan kültür varlığı”nın en iyi tanığı…
Ürgüp geleneğini, göreneğini ondan öğrenelim.
Ürgüp folkloru, etnografyası için canlı kaynak…
Güzellik kavramı yıllar içinde değişse de, güzeli güzel güzel anlatmalı…
…………………….
“ Nasibe Hala, güzel bir kızı nasıl överdiniz eskiden? “
“ Pek gözel, pek mübah. Gaymak. Yüzüne bakdıkca insanın siması ağarıyor, göğsü gabarıyor. Gözleri, gaşları…Ne dimişler? Çatık gaşlılar makbul… Gaşınan göz, gerisi söz. Göğ gözlü, ela gözlü, menevişli. Allahım öğmüş de yaratmış. Mavela da olurdu : Mavi , ela… Kenarları gaytanlı, kirpikleri desde desde: uzun sıkı… Ak gerdan, beyaz topuk…Gümrah, uzun saçlı, galem gaşlı..Tarlanın daşlısı, ineğin öküz başlısı, gızın sırma saçlısı…Belik belik örgülüsü makbul… İnci dişli, sürahi burunlu…Atta arın yiğitte burun deseler de, bu söz erkekler için. Gızın burnu pek göze batmamalı. Hokka ağızlı. Yanaklar Aravan ( *) bitirgeni…Gızıl gızıl benekli, damarlı…Ganlı, canlı…Şıvgacık boylu. Selvi gibi amma uzun gavakca değil; topakca…Tahta, düz göbek makbul değil; hafif çıkgın olacak. İyi döl dutar dirlerdi böyle gızlar için. Göbek çukuru fincan…Top ayaklı, pambık tenli, topak elliye pampal elli de dirlermiş daha esgilerde. Yörüyüşü dündar mayası gibi olacak. Devenin dikenlikde gezdiği gibi değil. Keklik ötüşlü, güvercin sekişli… Gül dırnaklı yani pembeli , buna badem dırnaklı da derdi yaşlı garılar. Hani, bademin gabığını soyarsın da apak çıkar ya ortaya asıl içi, öyle işte. Turunç memeli, ağzı yumuk, kibar gülüşlü : güccük ağızlının gülüşü utancak olurdu. Yanaklar elmaya da benzetilirdi , dudaklar taze incir gibi ıslak; bal damlar nirdeyse. ‘’
“Ya çirkinlere ne derdiniz? “
“ Bazı gızlar güzel olsa da, soğuk olurdu . Gaşlı gözlü amma duzu noksan, sevimsiz. Don yağından gaygana. Şikletsiz, navrağı bozuk , çirkin daylı derlerdi.”
“Delikanlılara öğütler nasıl olurdu?”
“Valla, desdisini sırtlamış giden gıza aşık olma dirlerdi. Neden? Su dolu desdiyi daşırken yüzü ganlanır gızın, canlanır. Bi de, hamur yoğuran gıza, tandır sacının üsdünde bazlamayı çeviren gıza aşık olma dirlerdi. Neden? Terlemiş gız gözel görünür. Yapdığı iş zor, yüzü gözelleşir, ganlı canlı olur. Haaa hamam çıhışı da möhüm: iyice keselenmiş, gızarmış, saçlar parlıyor, buğu buğu terliyor yüzü…Çirkin bile gözel görünür böyle zamanlarda.”
“Giyim kuşam…”
“ Helbet önemli. Niye ilacın dışına azıcık dadlı sürerler! O misal. Gözellik ondur, dokuzu dondur demiş esgiler. Don, dimi,şalvar,tuman deyil. Giyim guşam. Düğünlerde tüm gızlar deliganlıların gözüne gözel görünür. Neden? Hepsi de gelinlik urbalarını giyerler de ondan. Yakışdıran yakışdırır…Bizim zemanımızda fes vardı, önü altınlı, üsdüne yimeni, yazma bağlardık. Aman ne yakışırdı gızlara. Gözel olmasa da, fesini şöyle eğrice duddu mu, deliganlılar yanar gavrulurdu . Fesli gız işveli, cilveli, nazlı görünürdü göze. Çatgı da gözel gösderirdi gızları.”
“ Oğlan anaları en çok neye dikkat derlerdi alacakları gelinlerde ?”
“Gerdek gicesinden dokuz ay on gün sonra torunlarını gucağına almak isder her ana, baba. Hepsi de illa oğlan doğursun isder. Amma, her gelin döl dutmaz golayca. O yüzden hamamda gız bakar analar. Bi de harman yirinde, çeşme başında dimili gızlara arkadan bakarlar, gözlerler . Gısrak galçalı mı, değil mi ! Gapdıysa ne alâ!”
“O neden? Ne anlama geliyor gapmak? “
“Onu da siz anlayın artık.”
Komşulardan Emine bacı can kulağıyla dinlemekte yarenliği.
Pıhadan güler o anda, utangaç, usul usul konuşur:
“ Galçalı gelin , pençeli oğlan doğurur.”
………………………………………………………
· Aravan: Ürgüp’ün, adı bugün Ayvalı olan köyü.
Şekerparenin, bitirgenin hası bu köyde olur.
