Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Yeşilöz (Tağar) ya da Tahar Köyü; Nevşehir il merkezine (Nevşehir) 37, Ürgüp ilçe Merkezine (Ürgüp) 17 Km. uzaklıktadır Nevşehir ilinin en yüksek yeri olan Hodul Dağı’nın kuzey batısında yer alır. Kuzeyinde Karlık, doğusunda Akcaören, güneyinde Kavak, Gülbayır (Kayseri iline bağlı) köyleri, batısında Taşkınpaşa, Cemil köyleri ile komşudur. Köyün ortasından geçen dere köyü doğal olarak ikiye böler
Köyün yerleşim alanı içerisinde değişik uygarlık izleri vardır. Kapadokya Krallığı.Eratna Beyliği, Anadolu Selçukları, Karamanoğlu Beyliği Roma ve Bizans uygarlıkları gibi. 15 YY Tahrir defteri kayıtlarında Yeşilöz ya da Tahar diye kayıtlara rastlanamamaktadır. Demek ki Tahar Köyü’ne Türk ve Türkmenlerin yerleşimi daha sonraki bir tarihe rastlamaktadır. Karamanoğulları ve Selçuklu Devleti’nin bölgeye hakim olmasından sonra özellikle de Osmanlı Devleti’nin son yıllarında konar göçer olan Türk/Türkmen aşiretlerinin bölgeye iskan zorlandığı bilinmektedir. Ancak köyde bulunan kilisenin ve diğer tarihi eserlerin yapılış konusundaki ileri sürülen tezler köyün tarihinin epeyce çok eskilere dayandığını ve köyde daha önceleri Gayrimüslim ahalinin yaşadığını göstermektedir.
Tahar(Tağar) Köyü, Cumhuriyetin ilk yıllarından 1954 yılına kadar Kayseri sınırları içerisinde yer almaktaydı. 1954 yılında Nevşehir’in il olmasıyla birlikte Ürgüp İlçesi’ne bağlanarak Nevşehir’e dahil edilmiştir.
Köyün ilk ismi (Tahar) Tağar’dır. 1961 yılında “Beydeğirmeni” 1963 yılında da “Yeşilöz” ismi verilmiştir. İsmin Rumca olduğu sanılarak değiştirildiği anlaşılmaktadır. Oysa Tahar(Tağar) ya da Tohar Ortaasya’da özellikle Afganistan sınırları içinde yaşayan bir Türk boyunun adıdır. Afganistan’da Özbekler; genellikle esnaf ve çiftçi olarak çalışırlar ve Afgan Türkistan’ı denilen bölgede yaşarlar. Tahar Bölgesi, Afganistan’da Özbekler’in yaşadığı bölgenin de adıdır.
Osmanlı devleti döneminde Tağar Türk boyunun Anadolu’nun değişik yörelerine dağıtıldığı anlaşılmaktadır. En kalabalık bölümü bugünkü Tunceli iline bağlı Çemişgezek ilçesini kurmuştur. Diğer yerleşim alanları ise şunlardır. Adana merkez Sarıçam köyü, Kayseri İncesu Tağar köyü, Aksaray ve Maraş merkez ilçeleridir.
Aziz Theodore adına yapılan Yeşilöz Köyü'nde bulunan ve bilimsel yayınlarda 'Tağar Trikonchos' kilisesi olarak geçen yapı hakkındaki ilk bilgiler H. Rott (1908) ve G. de Jerphanion (1925-1942) tarafından verilmiştir. İkinci araştırmacı aynı zamanda kilisenin ilk planını yayınlayan kişidir. Kilise, mimari özelliklerin yanı sıra duvar resimleri ile de Kappadokia Bölgesi'nde benzeri bulunmayan bir eser niteliği taşımaktadır. Kilise, bölgedeki kayaya oyma kiliseler içinde pek örneği olmayan 'üç yapraklı yonca planı'na sahiptir. Aynı zamanda büyük boyutları ve yüksekliği ile de dikkat çekicidir. T planlı, merkezi kubbeli bir yapıya sahip olan Ürgüp Aziz Theodore Kilisesi, Ürgüp'ün Yeşilöz Köyü'nde yer almaktadır. Aziz Theodore adına yapılmış olan kilisenin bir de Kapadokya kiliseleri içerisinde farklı bir özelliği bulunmaktadır. Bu fark ise kilisenin kubbesinin altında, merdivenle çıkılabilen bir galeriye sahip olmasıdır.
Yeşiliöz Köyünde bulunan Aziz Theodore Kilisesi, Bizans İmparatoriçesi adına yaptırılan Kapadokya'nın kayadan oyma en büyük erken dönem kilisesidir. Aziz Theodore Kilisesi 11-13. yüzyıllara tarihlenmektedir. Kilisede, peygamberlerin görünümü, havarilerin görünümü, deesis, müjde, İsa çarmıhta ve madalyonlar içinde aziz tasvirleri bulunmaktadır. Bu tarihi kilise “T” planı olarak bilinen planla yapılmış kubbelidir. Bu nedenle Kapadokya’nın tek özgün kilisesidir.
Yeşilöz Köyü tarihi eser bakımından oldukça zengindir. Bunlar arasında;
Alkaya Harabeleri: Yeşilöz Köyü sınırları içinde bulunan Alkaya Harabelerinde ,Kapadokya Krallığı ve Roma İmparatorluğuna ait kaya mezarlar ve yerleşim alanları bulunmaktadır. Yeşilöz Köyü’nün ilk yerlilerinin bu bölge de yaşadığı sanılmaktadır.
Ağmaz Harabeleri: Burada da Roma ve Selçuklular dönemine ait yerleşim alanları ve tarihi mezarlar vardır. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Dairesi Başkanlığının 1530-1556 dönemi için yayınladığı yer adları kitabında Ürgüp Nahiyesine bağlı “Ağmaz” diye bir yerleşim alanı vardır.
Necip Paşa Camii: Osmanlı Paşalarından Necip Paşa tarafından Hicri 1210 Miladi 1794 yıllarında yaptırılmıştır. Köyün en eski en tarihi camisidir. Giderlerini karşılamak üzere Aydın ili sınırları dahilinde bir zeytinlik camiye vakfedilmiştir.
Çağlak Yer altı Şehri: Değişik uygarlıkların izlerini taşıyan bu yer altı şehri, karmaşık dehlizleri, direkli denilen kral mezarı ve yüz merdivenle inilen halk tarafından "Sazlı Kuyu" denilen su kaynağı vardır.
Abiş Pınarı: Osmanlı saray mensuplarından Hacı Osman Efendi tarafından Hicri 1233 Miladi 1817 yılında yaptırılmıştır.
Yeşilöz Köyü tarihi eserler açısından Ürgüp’ün en zengin köylerinden birisidir.
Yeşilöz(Tağar) Köyü ‘de 1980 de başlayan köyden kente göçten nasibini almıştır. 2007 de 348 olan köy nüfusu, 2015 yılında 312’ye ,2019 yılında 298 kişiye düşmüştür.
15.YY da Ağmaz olarak anılan bölgeye daha sonraları Tahar(Tohar) Türk boyunun yerleşmesinden sonra Tahar(Tağar) adı verilmiştir. Köyün adının Rumca sanılarak Yeşilöz olarak değiştirilmesi büyük bir cehalet örneğidir. Köyün adının tekrar eski haline dönüştürülmesinde yarar vardır.
Yararlanılan Kaynaklar
-Asım Durusu, Nevşehir Araştırmaları sitesi dip notu
-Yeşilöz Köyü İnternet Sitesi,
-Fazilet Koçyiğit, Ürgüp-Yeşilöz Köyü’ndeki Tağar Kilisesi Duvar Resimleri, Erciyes Üniversitesi, Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi,2007
Sacit Pekak, Ürgüp Yeşilöz, Kilisesi, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2010
-Başbakanlık /Osmanlı Arşivleri Dairesi Başkanlığı, Osmanlı Yer Adları II, Ankara 2013
