HASAN DEDE (ŞABAN BİN  TURHASAN)TÜRBESİ

Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ

Acıgöl İlçesine bağlı Yuva ve Kozluca Köyü sınırındaki “Hasan Dede Türbesi” olarak bilinen türbe konusunda Türk tarihçileri tarafından yapılmış ciddiye alınacak bir çalışma bulunmamaktadır. Ne yazık ki yakın tarihimizi bile yabancı tarihçilerden öğreniyoruz.

Çocukluk yıllarımda ilk bahar aylarında yağmur bekleyen köylünün yağmur yağmadığı zaman yağmur duası yapmak için toplandığı bir türbedir Hasan Dede Türbesi. Türbe bakımsız olup kaderine terk edilmiş bazı yerleri yıkılmıştır. 

Resmi Kaynaklara göre; “Bölgede Türk İslam tarihini yansıtan en etkileyici yapı kalıntısı Hasan Dede Türbesidir. Yuva köyü sınırlarında yer alan Hasan Dede Türbesinin yapılan araştırmalar sonucu 800-900 yıllık olduğu tahmin edilmektedir. Yapı: cami, mutfak ve türbeden oluşmaktadır. Fevkalade güzel taş işçiliği ve mimari tarzı görenleri hayran bırakmaktadır. Ayakta kalan bölümlerinden türbe giriş kapısı tavanına yapılmış mermer çarkıfelek motifi ve Türk üçgenleri ile sandukayı çevreleyen çivit mavisi boyalı taşları da sanatsal açıdan ilgi çekici ve görülmeye değerdir.(Acıgöl Kaymakamlığı,İnternet Sitesi)

Selçuklu ve Osmanlı döneminde Nevşehir, Kırşehir ve Aksaray bölgesindeki Bektaşlular, Nernek, Hoşkadem, Aydoğmuş , Kızıl köylü, Tahir hacılı ve Çiftlik cemaatleri olmak üzere çeşitli kollara ayrılmışlardır. Tatlar İni, Kozlu Dere, Yuva ve Karlık bölgesi de tımara dahildir.

İrene Beldiceanu çalışmaları ve 1524 Tahrir defteri özellikle Kızılköy,Nernek, Çiftlik, Yuva, Kozluca, Bağlıca,Karlık yöresinin insan yerleşimine açık alan değil yurtluk ve çiftlik olduğunu ortaya koymaktadır.

Tatlar İni köyünün uzantısı (Bugünkü Tatlarin Kasabası)sayılan Yuva, Kozlu Dere(bugünkü Kozluca) ve Eskice(neresi olduğu bilinmiyor) isimli mezraalar Kanuni dönemine kadar Bektaşlu oymağı tarafından işlenmektedir(TT 40). Tuzköy, Kızılköy, Çiftlik’de Bektaşlu oymağına aittir. Bektaşlu oymağı, Hacı Bektaş-i Veli soyundan sayılan kişilerin oluşturduğu oymaktır.

Kozlu Dere(bugünkü Kozluca Köyü) TT 32, s. 327: (Bektaşlu oymağından) Hoşkadem cemaati tarafından ekilen mezraa konumundadır. Toplanan verginin 2 tam 1 çeyrek hisse Şeyh Turhasan tarafından kendi zaviyesine vakfedilmiştir. Şeyh Turasan bugün Yuva ve Kozluca Köyleri arasında bulunan Hasan Dede ismiyle bilinen türbe de ikamet etmektedir. Kozlu Dere mezraasının 2 tam 1 çeyrek hissesi, bütünüyle adı geçen Veli’nin mülkiyetine verilmiştir(İrene Beldiceanu).

Yuva (Avanos v. Ii/73: Yuva) TT 40, s. 854 ve Eskice ile birlikte Tatlar İni’ne bağlı Bektaşluların bir koluna bağlı mezraa konumundadır. Küçük Hacılular (Bektaşlular) tarafından ekilen mezraa bir süre sonra Şaban Bin Şeyh Turhasan’ın (Hasan Dede) kullanımına verilmiştir(İrene Blediceanu).

1524 Tahrir defteri ve İrene Beldiceanu araştırmalarından çok ilginç bir sonuç daha ortaya çıkmaktadır. Bu sonuç bugüne kadar Horasan Ereni olarak bilinen ve 800/900 yıllık bir tarihe odaklanan Yuva ve Kozluca Köyü arasındaki bugünkü adıyla Hasan Dede Türbesinin tarihinin 500/600 yıllık olduğu ve Bektaşlu oymağının bir kolu olarak görev yaptığıdır. Bölge mülkiyeti kendisine verilen zat Hasan Dede değil Şaban Bin Şeyh Turhasan’dır. Daha sonra bölge mülkiyetinin oğlu Abidin Turhasan’a devredildiğine dair kayıtlarda mevcuttur

Yani türbede yatan şahsın aslında bölgede vergi toplamakla görevli Bektaşlu oymağının görevlendirdiği kişi olduğu anlaşılmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

İrene Beldiceanu-Steinherr(Çev. İzzet Çıvgın); Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler(XV-XVI )Yüzyıllar, Alevi Bektaşi Araştırmaları Dergisi, Sy 3

İrene Beldiceanu-Steinherr; Osmanlı-Öncesi Dönemde Anadolu’da Vergilendirme ve Tarım Arazileri Mülkiyeti, Journal Of The Economic And Social History of Orient Cilt XIX/3 Leyde 1976

İrene Beldiceanu-Steinherr : Osmanlı Tahrir Defterine Göre Orta Anadolu Coğrafyası, Academie des İnscriptıon/Belles Letrres 1982 Paris

TT : Başbakanlık Arşivleri Tapu ve Tahrir Defteri Kataloğu