ELEVCİK GELENEĞİ SONA ERERKEN
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Çocukluğumdan hatırladığım kadarıyla köyümüzde Dölek mevkiinde iki tane taş merdivenlerle inilen derin su kuyusu ve kuyuların üzerine taşlarla kapatılmış küçük kulübeler ,evcikler vardı. Kuru sopayı diksen yeşerecek uzun ovada gölgesine sığınılacak tek bir ağaç yoktu. Belli ki bu kuyular ve evcikler uzun yıllar öncesinde tarlada çalışanların yağmurdan korunması ve su gereksinimi karşılaması için yapılmıştı.
Nevşehir, Kayseri ve Tokat yöresinde “elevcik” denilen bu yapıların Orta Asya Türk kültüründen Anadolu’ya aktarıldığı anlaşılmaktadır. Anadolu’nun değişik yörelerinde farklı adlarla tarım alanlarında, kırsal alanlarda yapıldığı görülmektedir.
Kayseri, Tokat ve Nevşehir yöresinde bağcılık faaliyetlerinin yoğun olduğu yerleşmelerdeki evler “Güme”, “kulübe”,” “çardak”, “Gümele”, “İn”, “Cerpe”, “Kelif”, “Alaçık”, “Elevcik” gibi çeşitli isimlerle adlandırılmıştır.
Göre Kasabası’nda kaderine terk edilmiş bir elevcik
TDK Sözlüğünde Elevcik ;“ Bağlarda yağmurdan korunmak için toprak harçla yapılan küçük kulübe, tek katlı ev. Çalı çırpıdan yapılan bekçi kulübesi” olarak tanımlanmaktadır.
Nevşehir yöresindeki elevciklerin taştan yapıldığı bilinmektedir.
“Anadolu’nun bazı bölgelerinde çobanların köyden uzak bölgelerde geçici olarak ikamet ettikleri ya da uzakta bulunan tarlalarda çalışanların kurdukları hasırdan, tahtadan veya çalılıklardan hızlıca inşa edilmiş kulübe ve barınaklar için kullanılmaktadır. Bağlarda ve meyve bahçelerinde hem bahçeleri gözetlemek için hem de nispeten daha rahat bir yaz geçirmek için yapılmış bağ evlerine de Anadolu’nun büyük kısmında alaçuk denir, bu kullanımda yapının görünüşünün, yapısında kullanılan malzemenin ya da yapının şeklinin önemi yoktur.” (Johansen 2013: 197)
Elevcik’in Başkurt Türkçesinde “alaşık” Kumuk Türkçesinde “alaçıq” , Kırgız Türkçesinde “alaçık” Altay Türkçesinde “alançık”, Hakas Türkçesinde “alaçıh “, Azerbaycan Türkçesinde “alacıg”, Yakut Türkçesinde “alasa” , Türkiye Türkçesi ağızlarında alacık, alacıh,, alaçak, alaçığ, alaçık, alaçik, alaçuh, alaçuk, alançık, alapçık, , aleçik, alençik, alevçik, elecik , elevcik “gibi sözcüklerin kullanıldığı görülmektedir.
Tarihsel sürecin incelendiğinde insanların özellikle korunmasız ,ulaşımın henüz gelişmediği zamanlarda tarım alanlarında kısa süreli korunma amacıyla yaptıkları basit yapılara elevcik denilmektedir.
Günümüzde tarımın, hayvancılığın azalması ,tarımın makineleşmesi ve ulaşımın kolaylaşması sonunda kırsal alanlarda insanların yağmurdan, güneşten ve soğuktan korunma gereksinimleri de azalmıştır. Bu nedenle elevcik geleneğinin yakın bir zamanda kaybolması da söz konusudur. Yöremizde bunlardan birkaç tanesinin koruma altına alınmasında ve gelecek nesillere aktarılmasına fayda vardır.
Yararlanılan kaynaklar
Caferoğlu, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK.
Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary og Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press.
Derleme Sözlüğü (1962-1982). Ankara: TDK.
Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK.
Johansen, Ulla (2013). “Alačyq”, çev. Alper Keleş, Gazi Türkiyat
