KAPADOKYA TARİHİNDE UNUTULMAZ BİR İZ BIRAKAN ; SERAFİM RİZOS
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Kurtuluş Savaşı sonrası yapılan mübadele binlerce insanı vatanından, evinden ,toprağından koparmış, bilinmeyen diyarlara taşımıştır. Vatan hasretinden doğan onlarca yıldır dinmeyen acılar ve ağıtlar süregelmektedir. Kapadokya bölgesinden ayrılanlar ve yeni gelenler için mübadelenin yarattığı sonuçlar henüz bilim adamlarımızca detaylı bir biçimde irdelenmemiştir. Kapadokya’dan ayrılan Karamanlı/Rumların Yunanistan’da yayınladığı çok sayıda eser bu konuda tarihimize ışık tutacak niteliktedir. Balkanlardan ülkemizde göçe zorlananlar konusunda da yayınlanmış sayısız eser vardır.
İstanbul’da yaşayan Sinasonlu“Havyarcılar Loncası” liderlerinden Serafim Rizos mübadele için geri dönüşü olmayan uzun bir yolculuğa çıkarken o zaman ki adıyla Sinasos olan Mustafapaşa Köyü’nün 1924 yılına ait resimlerinin çekilmesini sağlamıştır.
Stefo Benlisoy tespitlerine göre; Serafim Rizos, İstanbul Fener’deki Mekteb-i Kebir ve Galatasaray Sultanisi’nden mezun olduktan sonra Selanik’te bulunan Osmanlı Tütün Rejisi’nde çalışmaya başlar. 1908 Devrimi’yle birlikte Nikos Yannios’un İstanbul’da çıkardığı Laos(Halk) adlı gazeteye yazı ve haberler gönderir ve yazıları yayınlanır. Daha sonra Konya’da halı üretimi ve ticaretiyle uğraşmaya başlar. Fakat I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla planlarını gerçekleştiremez ve köyüne(Sinason) döner. Burada mübadeleye kadar öğretmenlik yapar,köyün her iki cemaatinin(Türk/Rum) yoksullarının yararlandığı yemek karavanası(aşevi) gibi uygulamalar yaparak kıtlık döneminde halkın yaşamına katkı sağlamaya çalışır. Rizos’un Sinasos’un toplumsal yaşamının tüm aşamalarına dair kaleme alınmış zengin, esprili, insancıl ve önyargısız gözlem, inceleme ve hatıralarını içeren ve yüzlerce sayfayı bulan elyazmaları da geçtiğimiz yıllarda yayınlanmıştır.
19. Yüzyılda Sinasos’ta Serafim Rizos’un inşa ettirdiği konağın kapısındaki yazı önemlidir. “İnsanoğlu; eğer dostsan hoş geldin, düşman ve kötü niyetliysen bu kapıdan uzak dur.” (Balta 2005, s.152). Ne kadar güzel bir kapı kitabesi değil mi?
Rizos, 1924'teki Türk-Yunan nüfus mübadelesi kararından hemen sonra Sinasos kasabasında (bugünkü adıyla Mustafapaşa'da) evlerini terk edecek olmanın hüznüyle,Türk mahallelerine oranla daha gelişmiş mahallelerini, okullarını, kilise ve evlerini en azından fotoğraflarla kalıcılaştırmak gelecek nesillere aktarmak istemiş ve bunu başarmıştır.
Serafim Rizos ,kasabanın komite başkanı olan ağabeyi Nikolaki Rizos'un desteği ile Gavras, Yeni Mahalle, Kipos, Kapalis ve Lulas ismindeki çoğunlukla Rumların yaşadığı mahalleler, okullar, kiliseler, kasabadaki insanlar, tarihi evler, gelenekler, elbiseler, çeşmeler, pazar ve gazinoyla kasabadaki köprülerin fotoğraflanabilmesi için gereken para en az 20 lira bulunarak fotoğraflama işi başlar ve tamamlanır.
O zamanın ünlü fotoğrafçıları Pandazis kuzenler Anastasis'le İsaak, 1924'ün 1 Haziran'ına kadar Serafim Rizos'un önerdiği her şeyi fotoğraflarlar. Diğer Rumlarla birlikte Yunanistan'a göç yoluna düşen Serafim Rizos, çekilmiş fotoğrafların plakalarını yanına alarak bir Sinasos albümü hazırlanması önerisiyle İstanbul’da bulunan Yunanistan Elçilik temsilcisine emanet eder.
1924 Sinason Gavras Mahallesi
Serafim Rizos, 1924 yılında kaleme aldığı yazısında: "Bir gün, Nea İonia'daki Podarades'te, çalıştığım halı fabrikasına postayla ağır bir paket geldi. İçinden kadersiz köyümüzün, kayalara oyulmuş evleriyle Gurna (çukur) sakinlerinin, serhattaki Küçük Asya Rumlarının asude, bilinmeyen, uzun tarihinin yegane hatırası 'Doğunun İncisi' albümü çıktı."1924 yılında hazırlanan albümü, daha sonra Birzamanlar Yayıncılık, Evangelia Balta'nın editörlüğünde Türkçe olarak yayınlandı. Birzamanlar Yayıncılık'ın bastığı 'Sinasos-Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası' albüm-kitabında 165 fotoğraf yer alıyor.
Kapadokya’daki Sinasos kasabasında mübadele yapılırken çekilen fotoğrafların izini süren Dr. Ayla Torun, Güneş Çiçekleri / Sunflowers belgeselinde her biri eşsiz güzellikteki taş konak-evlerin, Sinasos’u bırakıp gidenlerin, Yunanistan’daki köyünü bırakıp Sinasos’e göç edenlerin hikayesini belgeselleştirmiştir.
Tarihe ışık tutan ve tarihi değerleri koruyan herkese binlerce teşekkürler..
Yararlanılan Kaynaklar
-Evangalia Balta;Sinasos-Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası, Birzamanlar Yayıncılık
-Stefo Benlisoy, Toplumsal Tarih Dergisi Ağustos 2017
-Faruk Pekin : Kapadokya, Kayalıklardaki Şiirsellik/Gezi Rehberi
-Hamza Aktay; 14.07.2007 Radikal Gazetesi
-Yenişafak Gazetesi 24.06.2007
