TAŞKINPAŞA (TAŞHUNPAŞA) ÜZERİNE
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Taşhun(Taşkın) Paşa IV.Rukneddin Kılıçarslan’ın komutanlarından olup Ürgüp ve yöresinin Türkleştirilmesinde büyük emekleri olmuş bir kişidir. Eski adı Damsa olan Taşkınpaşa Köyüne adını vermiştir. Köyün adı 912 yılı kayıtlarında Tamisa, 1926 yılı kayıtlarında da Damsa olarak geçmektedir(Wkipedi).
Kayseri'de Moğol istilasından sonra Oğuz boylarının adlarını taşıyan yerler çoğalmıştır. Yazor, Kozok, Kınık, Salur, Kayı gibi. 14. yüzyılın başlarında bir Uygur ailesi Kayseri'ye yerleşir ve Tac-ı Kızıl Mahallesi'ni kurar. Mahallenin kurucularından ünlü komutan Esen Kutluğ’un Kayseri’de vefat ettiği sanılmaktadır.
Ebu Said Bahadır Han sonrasındaki dönemlerde Uygurlar, Anadolu'nun yerleşik bir etnik grubu haline dönüşmüşlerdir. 1342 yılında kurdukları Sivas'taki Eretna beyliğine Ötüken dışında Uygurların kurdukları ikinci bir Uygur devleti diyebiliriz.
“Vakfiye kayıtlarında geçen Zahireddin Mahmud Esen Kutlug’un oğlu Taşkın (Taşhun) Paşa ve ailesinin Nevşehir Ürgüp İlçesi’nin Damsa şimdiki adıyla “Taşkın Paşa/Taşhun Paşa Köyü”’nde yaşadıkları, bıraktıkları eserlerden anlaşılmaktadır. Paşa’nın yaptırdığı camî, medrese, çeşme ve mezarlıktan oluşan külliyenin bahçesinde kendi mezarı da bulunmaktadır. Emir Zahireddin Mahmud’un oğlu Taşkın Paşa’nın Konya’nın Gumartaş Köyü’nü satın aldığına dair Zilhicce 751/Ocak-Şubat 1350 tarihli satış senedi bulunmaktadır. Satış senedinde Taşkın Paşa’nın elkabı ve ecdadı için “Merhum Melik Sencer oğlu Tacidar sıfatıyla anılan, adaletli Emir Şemsü’d-din Ahmed oğlu muhterem büyük Emir Zahirü’d-din Mahmud oğlu yüceler yücesi bütün yükseklikler ve güzel huylar sahibi, büyük adam, devletin direği, hükümdarın desteği, dostu, sultan ve padişahların güzidesi, halk babası Taşkın Paşa, Allah ömrünü ve yüceliklerini daim kılsın. diye dua edilmekte isimleri övgüyle anılmaktadır” (Dilber Usul).
Selçuk Üniversitesi’nde Dilber İlimli Usul’un çok güzel bir doktora çalışmasına rastladım. İlhanlılar Döneminde Uygurlar isimli. Doğrusu çok etkilendiğim bir çalışma olmuş. İngiliz Tarihçilerin Osmanlı dönemini kendilerince anlatan tarih kitaplarından alıntı yapmaktan vazgeçip kendi yerli ve milli tarihimizi yazma zamanı gelip geçmiştir.
Bu satış senedinden Taşkın (Taşhun) Paşa’nın Ürgüp’ten başka Konya’da da toprak sahibi olduğu anlaşılmaktadır. Dilber Usul’a göre ; Esen Kutlug’un da İslamiyeti kabul ettikten sonra Şemseddin Ahmed ismini almış olması mümkündür.
Emir Zahireddin Mahmud’un torunu, Taşkın (Taşhun) Paşa’nın oğlu Süleyman Bey’in ismi, Burdur yazmaları, 1128 numarada kayıtlı “Şerh-i İrşad-ı İrşad” kitabında “yüce emir, şan şeref sahibi, muhterem, sayısız ihsanlar yapan, ata ve şefaatler babası olan Süleyman Bey’in işareti ile telif olundu. Diye geçmektedir.
Bölgeye yerleşen Uygur kökenli ailenin Esen Kutluğ'a kadar soy ağacında şu isimlere rastlanmaktadır: Altan Han, Tosbuga, Kencik, Sungur, Kılıç, Tuğrul Bey, Tarım, Senba (Sencer) ve Esen Kutluğ.
Emir Zahireddin Mahmut'un Mesut dışında Ay Melik, Muhammed ve Emir Taşkın Paşa adlarında oğulları vardır. Emir Taşkın Paşa’ın bugün kendi adıyla anılan eski adı Damsa olan köyde yaşadığı bilinmektedir.
Ürgüp Ortaokulunda öğrenci iken en yakın arkadaşlarımdan birisi Taşkınpaşa Köyü’nden Zahireddin isimli birisi idi. Zahireddin Anadolu’da az kullanılan bir isimdir. Belli ki Uygur Türklerinden gönümüze gelen isimler arasındadır.
Uygurlardan oluşan Tac-ı Ailesinden insanların yerleşebileceği yerler arasında Kayseri'nin Tac-ı Kızıl Mahallesi, Konya’nın Kemertaş Köyü ve Ürgüp'ün Taşkınpaşa Köyü’nü söylememiz mümkündür.
“Karamanlı emîrlerinden olan Taşkın Paşa da, Ürgüp’ün Taşkınpaşa (Damsa) Köyü’nde XIV. yüzyıl ortalarında bir medrese, bir cami ve bir de türbe yaptırmış ve bu eserlere bazı vakıf gelirleri tahsis etmiştir. Karamanlı sanatının kendine has özelliklerini bünyesinde toplayan söz konusu yapıların tamamı günümüze kadar gelebilmiştir. Yakın zamanda yapılan bir restorasyondan sonra bugünkü şeklini alan medrese hâlen kütüphane, cami ise yine ibadet amaçlı olarak kullanılmaktadır.(İsmail Çiftçioğlu,AKÜ, Sosyal Bilimler Dergisi)
Yararlanılan Kaynaklar
Dilber İlimli Usul; İlhanlılar Döneminde Uygurlar, Selçuk Üni.SBE Doktora Tezi, Konya 2016
Selçuk Mülayim, “Nevşehir’de Türk Dönemi”, Nevşehir, Ankara 1996, s. 124-143.
Nevşehir İl Yıllığı, Ankara 1998, s. 182-184.
Gönül Öney, “Anadolu’da Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri”, STY, III (1970), s. 135-149.
Ömür Bakırer, “Ürgüp’ün Damsa Köyü’ndeki Taşkın Paşa Camii’nin Ahşap Mihrabı”, TTK Belleten, XXXV/137-140, Ankara 1971, s. 367-382.
İsmail Çiftçioğlu, “Ürgüp’ün Taşkınpaşa (Damsa) Köyü’nde Karamanlı Devri Eserleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, III/2, Afyon 2001, s. 17-22.
