Ürgüp Ve Kapadokya Bölgesinde 16.yy’da Uygulanan Vergiler
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Osmanlı Devleti’nde Müslüman olmayan ahaliden istisnalar dışında sadece “cizye” isimli vergi alınmaktadır. Cizye vergisine “baş” vergisi ya da “kelle” vergisi de denilmektedir. Cizye vergisini ödeyen Gayrimüslim erkekler askere de alınmamaktadırlar. Diğer vergiler de dini ve örfi vergiler olarak Müslüman ahaliden alınmaktadır.
16.YY’ da Ürgüp; Karaman Eyaleti,Niğde Sancağı’na bağlı bir kazadır. Karaman Eyaleti Tahrir Defterlerine ve Evkaf Defterlerine göre 1502 yılında Ürgüb Kazasında 1.717 avarız hane kaydı vardır. Bölge Uçhisar ve Ürgüb Nahiyesi tarafından paylaşılmış olup, Ürgüb Kazası olarak anılmaktadır.
Üçhisar Nahiyesine bağlı 16 köy mevcut olup, Muşkara, Göre ve Nar Gayrimüslim köyleridir. Narnek ve Çardak Köylerinde Müslümanlarla Gayrimüslimler birlikte yaşamaktadırlar. En büyük köy Ortahisar’dır. Gögercinlik ve Narnek 10 ar hanelik küçük köylerdir. 9 Köy ismi Türkçe 7 köy ismi Rumcadır.
1518 Yılında Ürgüb Kazasının yedi mahallesi vardır. Bunlardan birisi Gebran adıyla bilinen Gayrimüslim Mahallesidir. Ürgüb Nahiyesine bağlı 27 köy vardır. Babayani, Genezin, Aravani ve Bedrek Gayrimüslim köyleridir. Sinasaon ve Zelin Köylerinde de Gayrimüslimler çoğunluktadır. Salur ve Çökek tımar reayasına dahildir. 4 haneli Timurtaş, 6 haneli Ağ-su, 6 Haneli Bedrek ve 8 haneli Girace Köyleri vardır. 15 Köy ismi Türkçe 12 Köy ismi Rumcadır.
Askeri sınıf ve din adamları vergiden muaftır. Kaza dahilinde 54 kişi vücut özür sebebiyle vergiden muaf tutulmuştur.1518 yılında Ürgüb Kazasından 26.144 kile karşılığı 129.120 akçe vergi toplanmıştır. Uçhisar Nahiyesinden ise 10.470 kile karşılığı 52.350 akçe hububat öşrü alınmıştır.
Bölge de uygulanan vergiler;
ÇİFT VERGİSİ : En az bir çiftlik genişliğinde toprak işleyen Müslüman reayadan yılda bir kez alınan ve bölgelere göre 10 akçeden 50 akçeye kadar değişiklik gösteren vergidir. Herhangi bir nedenle işlediği toprağı terk eden reaya bu vergisini ödemeyi sürdürürdü. O zaman bu vergi Çift Bozan adını alırdı.
NİM-ÇİFT : Elinde yarım çiftlik bulunduranlardan alınan çift vergisidir.
BENNAK ; Osmanlı Devleti'nde toprak sahibi olan babalarının yanında yaşayan erkeklerin evlendikleri zaman ödedikleri vergidir. Örfi bir vergidir.
CABA ; İşleyecek toprağı bulunmayan ve genellikle başkalarının toprağından işçilik yapan bennâklardan alınan vergiydi.
RESM-İ KAPAN : Un, bal, yağ gibi malların toptan ticaretinden alınan vergiye verilen isimdir.
MÜCERRED : Bu vergi ise Osmanlı’da erişkin bekar erkeklerden alınıyordu. Erkekler evlendikleri takdirde kendilerini “bennâk” olarak kaydettiriyor ve ödedikleri vergi de artıyordu.
AŞAR(ÖŞÜR) : Aşar vergisi; Osmanlı döneminde köylülerden, ürettikleri tarım ürünleri için %10 oranında alınan vergi. Osmanlı Devleti’nin temel gelir kalemini oluşturan vergi, arazi para ile sulanıyorsa yirmide bir oranında verilir.
HUBUBAT ÖŞRÜ : Hububat üretiminden alınan aşar vergisidir.
BAĞ ÖŞRÜ : 16.YY da bölge de üzüm bağları bulunduğu anlaşıldığından bağlardan alınan aşar vergisidir.
MEYVE ÖŞRÜ : Üretilen meyvelerden alınan aşar vergisidir.
AĞNAM : Tüm hayvanlardan alınan vergidir.
RESM-İ GANEM : Küçük baş hayvanlardan alınan vergi.
RESM-İ HINZIR : Domuz besleyenlerden alınan vergi.16.YY da bölgede domuz çiftlikleri olduğu anlaşılmaktadır. Üçhisar Nahiyesinden yıllık 140 Akçe Resm-i Hınzır toplanmıştır.
RESM-İ KOVAN : Arı besleyenlerden alınan vergi.
DEĞİRMEN VERGİSİ: Değirmenlerden çalışma sürelerine göre alınan vergidir. Ürgüp Nahiyesinden 410 Akçe toplanmıştır.
IZGIN VERGİSİ: Zeğrek adıyla bilinen bitkilerden beziryağı elde edildiğinden bu yağ üretiminden alınan vergidir. 16.YY da Ürgüp’te 16 tane bezirhane vardır.
RAİYET RÜSUMU : Osmanlı Tebasından olan ve ziraatla uğraşan köylü reayadan alınan genel bir vergidir.
BAC-I BAZAR: Şehirde alınıp satılan mallardan alınan vergidir.
RESM-İ KIŞLAK : Devlete ait arazide kışın kalan hayvanlardan alınan vergidir. Bedrek ve Karlık Köylerinden 400 akçe kışlak tahsil edilmiştir.
1522 Yılında Niğde Sancağının toplam vergi hasılatı 1.929.222 akçe olup, bunun 265.451 akçelik kısmı Ürgüb Kazasından toplanmıştır. Bu gelirin 11.235 Akçelik kısmı padişah hassı olarak saraya gitmiştir.
Vergi adaleti her dönem sorun olmaya devam etmiştir. 15.YY İlk yarısında Kapadokya bölgesinde ağırlıklı olarak başlayan “Kalenderiler ayaklanması” olarak tarihe geçen ayaklanmada temel gerekçelerden birisi de “ağır vergi yüküdür” Bu ayaklanma uzun sürmüş ve bölgeye ciddi sıkıntılar yaşatmıştır.
Damat İbrahim Paşa döneminde de konar-göçer Türkmen aşiretlerinden olan Boynuinceli, Herikli, İnallu, Araplı, Horasanlu ve Rişvan aşiretlerine bölgeye yerleşme karşılığında çeşitli vergi muafiyetleri getirilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar,
-Dr. Faruk Güçlü, Osmanlı’dan Günümüze Uygulanan Vergi Türkeri Sözlüğü, Ankara 2014.
-Doç. Dr. Mustafa Oflaz, 16.Yüzyıl Başlarında Ürgüb Kazası, 100.Yıl Üniversitesi SBE Dergisi, 2004, Sy;6
-Ö.Lütfi Barkan; Hüdavendigar Livası Tahrir Defteri,Ankara 1988
