ÜRGÜP ZÜRRA VE TÜCCAR BANKASI
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Osmanlı döneminde önemli bir kaza merkezi olan Ürgüp aynı zamanda da önemli bir tarım ve ticaret merkezidir. İzmir İktisat Kongresinde alınan kararlar gereği yerli ve milli sanayinin ticaretin geliştirilmesi projesi kapsamında Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T:A:Ş’ye 29.03.2017 tarihinde kuruluşuna onayı verilmiş ve banka 03.06.1928 tarihinde faaliyete başlamıştır.Zürra ,tarımla uğraşan çiftçiler için kullanılan bir sözcüktür.
Konuyla ilgili ne ciddi ve en ayrıntılı çalışma Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi öğretim üyelerinden Ali Çakırbaş ve Emin Özdemir tarafından yapılmıştır. Banka kurucuları arasında dönemin Niğde Mebusu Ataullah Bey(Nevşehirli İçişleri Eski Bakanlarından Ataullah Ata Atalay), Halit Hami Bey(Muhtemelen Bor Belediyesi eski başkanlarından, Niğde eski milletvekili Halit Hami Mengi) , Miralay Galip Bey, Ebubekir Hazım Bey( Ebubekir Hazım Tepeyran, İçişleri eski bakanı, Niğde eski milletvekili, Küçük Paşa isimli romanın yazarı, Cumhuriyet dönemi yazarlarından Oktay Akbal’ın dedesidir) Ürgüp Belediyesi, Ticaret Odası ve Muallimler Birliği yer almaktadır. Bankanın idare meclis başkanı olarak İsmail Bey seçilmiştir.
Banka kurucuları arasında yer alan Niğdeli Ebubekir Hazım Tepeyran Türk siyasi tarihi, askeri tarihi ve Türk edebiyatı açısından önemli bir isimdir.
(6 Haziran 1947 Tarihli gazete ölüm haberi)
Bankanın ortakları arasında başkanlığını Esat Esatoğlu’nun yaptığı Ürgüp Belediyesi, Ticaret Odası ve Muallimler Birliği de yer almaktadır. İdare meclis başkanı seçilen İsmail Bey’in kimliği konusunda net veri mevcut değildir. Daha sonraki yıllarda Ürgüp Belediye Başkanı seçilen İsmail Akıllı olması büyük olasılık olarak gözükmektedir.Ürgüplü Güzelgöz ailesinden Bekir Güzelgöz bir süre bankanın denetçiliğini yapmıştır.
Bankanın kurucuları arasında yer alan “Miralay Galip Bey’in hangi Galip Bey olduğu tartışmalıdır. Zira o dönemde bölge de her üçü de asker olan üç Ali Galip Bey vardır. Bunlardan birisi; Jandarma Komutanlığı’nda üst düzey görev yapan ve Niğde eski milletvekili Ali Galip Yenen, diğeri Trabzon doğumlu Konya İstiklal Mahkemesi Başkanı ve Konya Valisi Ali Galip Pasiner ve üçüncüsü de 1871 Kayseri doğumlu daha sonra İstiklal Mahkemesi’nde yargılanarak 150’likler ile birlikte sürgün edilen Ali Galip Feyzioğlu’dur. Ali Galip Feyzioğlu’nun banka kurulduğunda Romanya’da sürgünde olması sebebiyle bankanın kurucusu olma olasılığı bulunmamaktadır. Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası kurucusu Galip Bey’in aynı zamanda Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası, Bor Esnaf Bankası kurucusu da olan Niğde eski milletvekili Ali Galip Yenen olması büyük olasılıktır.
Bankanın kuruluş sözleşmesinde 21 süre belirlenmiştir Sermayesi 30.000 TL olup, 12.353 TL si peşin ödenmiştir. Banka hisse senetlerinin 5 TL değerinde 6.000 adet olmasına karar verilmiştir. 15 Mart 1934 tarihinde yapılan genel kurulda banka sermayesinin 50.000 TL ye çıkarılmasına karar verilmiştir.
Banka ,Kapadokya ve Ürgüp bölgesinde yaşayan Rum/ Karamanlı halkın 1924 mübadelesi ile Yunanistan’a gönderilmesinden sonra sermaye ve bankacılık alanında oluşan boşluğu doldurmak amacıyla, kıtlık, kuraklık ve don gibi doğal afet dönemlerinde, tarımla uğraşanlara tarımsal araç gereç sağlamak düşüncesiyle çiftçiye verdiği kredilerle bölge ekonomisine ve tarımına önemli katkılar sağlamıştır.
Aynı dönemde Nevşehir’in bağlı olduğu Niğde Vilayetinde de üç banka kurulduğu görülmektedir. Bor Zürra ve Tüccar Bankası(Kurucuları arasında Halit Bey de var), Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası( Kurucuları arasında ( Ali Galip Bey ve Halit Bey de var) ile kurucuları arasında Ali Galip Bey’in olduğu Bor Esnaf Bankası’dır. Tabii Ataullah Ata Atalay ve Ahmet Hakkı Sutekin’in öncülük ettiği Nevşehir Bankası T.A.Ş de aynı yıllarda kurulmuştur. Nevşehir Bankası T.A.Ş kurucuları arasında yer alana Ata Atalay, aynı zamanda Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş’nin de kurucularından birisidir.
Bu nedenle Nevşehir ve ilçeleri o zaman Nevşehir’i temsilen Niğde milletvekili olarak görev yapan Ahmet Hakkı Sutekin ve Ataullah Ata Atalay’a minnet borçludur.
Bor Belediye Başkanlığı ve Niğde milletvekilliği yapan Hamit Hami Mengi ise, Mondros Ateşkesi sonrasında Bor’da Redd-i İlhak Cemiyetini kurmuştur. Mengi daha sonraki süreç de Nevşehir ve Ürgüp’te Redd-i İlhak Cemiyetin şubelerini açmıştır.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Niğde Vilayeti kapsamında bölgede kurulan Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası ile Nevşehir Bankası dahil beş bankanın O zaman Niğde milletvekilleri olan Ata Atalay, Ahmet Hakkı Sutekin, Ebubekir Hazım Tepeyran, Halit Mengi ve Ali Galip Yenen öncülüğünde kurulduğu anlaşılmaktadır.
(8 Mart 1950 Tarihli Resmi Gazete de yayınlanan bankaya ait bir icra takip duyurusu.)
Bankanın ana sözleşmesinde yazılı 21 yılı tamamladıktan sonra 1949 yılında tasfiye edildiği anlaşılmaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar;
-AvniZarakoğlu ; Cumhuriyetin 50. Yılında Memleketimizde Bankacılık, Türkiye Bankacılar Birliği Yayınları, 1974,Ankara.
-Naci Yılmaz , 1930-1946 Dönemi Türk Bankacılık Tarihi, İ.Ü. Doktora Tezi, 2007.
-Emin Özdemir/Ali Çakırbaş; Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nevşehir’de Bankacılık Faaliyetleri ; Nevşehir Bankası T.A.Ş ve Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş, TurkishStudies, 2013/Spring 8/8
-Serdar Sarısır; Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yerel Bankacılık Girişimleri ;Niğde Örneği, TÜBAR –XXVI 2009/Güz
-Mücahit Özçelik; I ve II Dönem TBMM’de Niğde Milletvekilleri ve Faaliyetleri, TurkıshStudies, 2012 Fal,7/4
-Doç. Dr. N.Oğuzhan Altan; Türkiye’de Liberal Politikaların Bankacılık Sektörüne Etkileri, Ege Akademik Bakış, 2010/ 10
-16.02.1939 Kayseri Vilayet Gazetesi,
-16.02.1942 Kayseri Vilayet Gazetesi
-Hamit Tahsin-Remzi Saka; Sermaye Hareketi, İstanbul, 1930
