Çepniler Ve Nevşehir Bölgesi Yerleşimleri
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Günümüzde Rumeli ve Anadolu'da yaşayan Oğuz/Türkmen boylarından biridir. Prof. Dr. Irene Melikoff, Hacı Bektaşi Veli ve onun ilk müritlerinden olan Kadıncık Ana ve Abdal Musa'nın da Çepni olduğunu iddia etmektedir. Prof. Dr. Faruk Sümer Oğuzlar/Türkmenler isimli eserinde Çepnilerin, Hacı Bektaşi Veli'nin müritlerinden olduklarını ve Anadolu'nun değişik yerlerinde yaşadıklarını,Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Trabzon, Bayburt olmak üzere Karadeniz Bölgesi'nde yoğun olarak yaşadıklarını tespit etmiştir.
Reşidüddin (XIV. yüzyılın başları) Çepniler’i Üçoklar’ın dördüncü boyu olarak gösterir. Çepni adının ise “düşmanla her zaman savaşır” anlamına geldiğini belirterek Bayındır, Becene (Peçenek), Çavuldurlar’la (Çavundur) ortak olan onkunları olduğunu tespit etmiştir.
Tarihi tespitlere göre Anadolu'ya gelmeden önce Türkistan ve Horasan'da yaşayan Çepniler, Selçuklular döneminde Anadolu'ya geldiler. Başta Karadeniz olmak üzere Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynadılar. 1515 yılındaki tahrir defterlerine göre Şimdiki Giresun ve civarındaki iller Vilayeti Çepni isimli bir idari bölge olarak gösterilmiştir.
Vilayetnameye göre Kırşehir’in Suluca Kara-Hüyük köyüne gelen Hacı Bektaş-ı Veli'nin ilk müridleri Çepni boyundan idiler. Çepnilerin önemli bir kısmı 1240'taki Baba İshak Türkmenleri'nin isyanına katılmıştır.
Oğuz, Türkmen Çepni boyu, Üçoklar kolundan geldikleri kabul edilir. Çepniler, Doğu Karadeniz'in Türkleşmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Çepniler; 1071'de Anadolu'nun, 1277 yılından itibaren de Sinop'tan Trabzon'a kadar olan Karadeniz Bölgesi'nin fethedilmesinde başta Güvenç Abdal olmak üzere çok aktif görevler üstlendiler. 1277 yılında Sinop'a saldıran Trabzon İmparatorluğu ordusunu bozguna uğrattılar.
Türkmen Safevi İmparatoru Şah İsmail'in özel korumalarının Çepnilerden olduğu gibi Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün de özel muhafızlarının Giresunlu Topal Osman ve Çepniler'den olması ilginç bir rastlantıdır.
Osmanlı devleti kurulmadan önce Sarı Saltuk ve İzzeddin Keykavusla birlikte Deliorman ve Dobruca bölgelerine geçen Türkmenler Çepni boyundandır. Deliorman ve Dobrucadaki bu Çepniler hem yerel Kıpçak ve Peçenek halklarıyla hem de daha sonra gelen diğer Türkmen boylarıyla karışmışlardır. Romanya ve Moldova'daki İzzeddin Keykavus taraftarı bir grup Çepni ise Hristiyanlığa geçmiştir. Keykavustan dolayı bu Çepnilere Gagavuz dendiği ileri sürülür. İlginç olanı Gagavuz Türklerinin Trabzon ağzıyla konuştuğu tespit edilmiştir.
Sivas kongresinden sonra Atatürk'e karşı Padişah yanlısı muhalefet artınca Kazım Karabekir Topal Osman ve arkadaşlarından oluşan Muhafız kıtasının sayısının artırılmasını ve Atatürk'e karşı olan muhalefetin bastırılmasını emretmiştir.
Ahmet Gündüz’e göre; Hacı Bektaş ilçesinin ilk sakinleri Çepni aşiretindedir. Nevşehir ve Kırşehir yöresine yerleşen ilk Türk boylarından birisidir Çepniler. O nedenle Hacı Bektaş Veli güvenli bir biçimde Sulacakarahüyük’e gelerek yerleşmiştir. Öte yandan buradaki Bektaşî Çelebilerinin Çepnilerden olduğu ve hatta Hacı Bektaş-ı Veli’nin en sadık müridlerinin Çepni boyuna mensup bulunduğu da belirtilmektedir(Faruk Sümer).
Araştırmacı Ercan Kandemir “Danişmendli yıkıldıktan sonra Çepniler Anadolu'nun dört bir yanında Karesioğulları, Dulkadiroğulları, Hacıemiroğulları, Tacettinoğulları gibi beylikler kurdular ancak İç Anadolu'da kalanlara ne oldu ?”(9 Ekim 2020 Karadeniz ekspress) Diye soruyor. Kandemir tespitlerine göre Konya’nın değişik köylerinde Sivas köylerinde Çepni boyları yaşamaktadır. Kırşehir Çiçekdağı ilçesinde Çepni mahallesi bulunmaktadır. Kırşehir'de Abdallı Oymağına bağlı olanlar da Çepnidir.
Kuşkusuz Hacıbektaş İlçesi ve Köyleri ile Kırşehir bölgesinde de çok sayıda Çepni yerleşim yeri olduğu bilinmektedir. Avanos, Gülşehir ve Ürgüp’ün bazı köylerinin ilk yerlileri de Çepnilerdir. Osmanlı döneminde yaşanan iç isyanlar ve özellikle Kalenderiler ayaklanmasından sonra bu bölgede çok sayıda köyün boşaltılarak şimdiki Suriye sınırında kalan Lazkiye ve Halep bölgesine sürüldüğü sanılmaktadır.
Çepnilerin ciddi bir şekilde incelenmesi gerektiği açıktır.
Yararlanılan Kaynaklar:
Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Gündüz Ahmet ;Kırşehir’de Dulkadirli Adını Taşıyan Köyler Hakkında Bilgiler, Turkish Studies Volum,6/3 Summer 2011
Sümer Faruk, Oğuzlar: Türkmenler, İstanbul 1980, s. 327-335.
Sümer, Faruk (1993). "Çepni". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 8. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 269-270.
TDV İslam Ansiklopedisi
Wikipedia
